Still uit De Luizenmoeder.

In de kijkcijferhit De Luizenmoeder geeft Juf Ank seksuele voorlichting. ‘Niet lachen jongens. Niet zo kinderachtig. Als grote mensen elkaar heel erg lief vinden dan gaan ze soms speciaal knuffelen. Dan gaan ze in hun blootje op elkaar liggen en dan gaat de blote pielemuis in de blote voorbips.’ Juf Ank geeft les aan groep drie. In werkelijkheid zijn zevenjarigen natuurlijk veel te jong voor seksuele voorlichting, zeiden de acteurs uit de comedyserie aan het einde van seizoen één in De Wereld Draait Door. In de studio werd instemmend geknikt. De vraag is alleen: is dat wel zo?

De menarcheleeftijd is de afgelopen eeuwen flink gedaald, met dank aan de verbeterde leefomstandigheden. Twee eeuwen geleden werden West-Europese meiden voor het eerst ongesteld als ze rond de zeventien jaar waren. Vandaag de dag wordt alles tussen de elf en veertien als normaal beschouwd, maar kijkt niemand nog écht raar op als de rode vlag al op negenjarige leeftijd begint te wapperen.

Met een beetje pech wordt je kind dus al in groep vijf of zes van de basisschool ongesteld. Aan die eerste menstruatie gaat een periode van veranderingen vooraf die zo’n twee jaar beslaat. De prepuber krijgt borsten, bredere heupen en rondere billen door een veranderende vetverdeling, de vorm van de vulva verandert en er groeit schaam- en okselhaar. Ook tussen de oren verandert van alles. Even rekenen. Groep vijf minus twee jaar? Dat is groep drie of vier.

Voorlichting geven doe je bij voorkeur vooraf: ter voorbereiding op

Met menstruatievoorlichting kun je maar beter vroeg beginnen. Om meerdere redenen. Voorlichting geven doe je bij voorkeur vooraf. Dat voorkomt angst en verwarring. Trek een les uit het nabije verleden: nog maar een paar decennia geleden was menstruatie géén gespreksonderwerp. Thuis niet en ook niet op school. Meiden dachten soms dat ze een dodelijk ziekte hadden als ze voor het eerst menstrueerden. In veel landen op de wereld is dit nog altijd het geval. Mocht je dochter zelf geen vroege menstrueerder zijn, dan is wel een klasgenoot het haasje. Kinderen krijgen hoe dan ook al jong met het onderwerp te maken. Een slimme meid wordt op haar menstruatie voorbereid.

Kinderen (M/V) al vroeg vertrouwd maken met een ‘volwassen’ onderwerp als menstruatie biedt de kans een inhaalslag te maken als het gaat om gendergelijkheid en een lang achterhaalde menstruatiemythe – menstruerende vrouwen zijn onrein – eindelijk écht uit de wereld te helpen. In de onderbouw zijn kinderen nog niet zo gevoelig voor schaamte en taboes en staan zij onbevangener open voor normen en waarden. Een uitgelezen kans om menstruatie te normaliseren en meiden menstruatietrots bij te brengen in plaats van menstruatieschaamte. En om jongens respect te leren hebben voor de B-kant van zwangerschap.

Seksualiteit is een thema dat vanaf groep één van de basisschool een plek hoort te krijgen

Lang voor de puberteit begint zijn kinderen zich al bewust van hun eigen lichaam en van genderverschillen. Daar hebben ze specifieke vragen over. Op het schoolplein en via (social) media krijgen ze wel wat antwoorden, maar dat zijn niet altijd de gewenste. En ouders laten nogal eens een steekje of twee vallen als het aankomt op het geven van seksuele voorlichting: ze beginnen er domweg te laat mee en/of vertellen maar een deel van het verhaal.

Seksualiteit is om die reden een thema dat vanaf groep één van de basisschool een plek in het onderwijs heeft. Sinds schooljaar 2012-2013 is het thema seksualiteit en seksuele diversiteit opgenomen in de kerndoelen van het basisonderwijs. Specifieker: in kerndoel 38 (leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit).

Ook kerndoel 34 (leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen), kerndoel 37 (leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen) en kerndoel 41 (leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen) bieden handvatten om seksualiteit – en menstruatie – op de kaart te zetten. Scholen zijn verplicht hier aandacht aan te besteden.

Voor lesmateriaal kunnen docenten terecht op seksuelevorming.nl van Rutgers Kenniscentrum Seksualiteit. Via die site zijn lespakketten, spelmaterialen, animaties en andere materialen te bestellen, zoals de lesmethode Kriebels in je buik en materialen voor de jaarlijkse Week van de Lentekriebels. Tijdens deze landelijke projectweek voor het speciaal- en basisonderwijs krijgen kinderen minimaal één les per dag over seksualiteit, relaties en weerbaarheid. Zo’n 2.500 scholen doen inmiddels aan de themaweek mee.

Still uit de Dokter Corrie Show.

Lespakketten over de puberteit voor de basisschool (bovenbouw) zijn ook te vinden op bijvoorbeeld schooltvwebshop.nl. De Dokter Corrie Show (NTR i.s.m. Rutgers) lag een paar jaar geleden onder vuur toen boze ouders uit de hoek van ChristenUnie en SGP een ‘stop dokter Corrie-petitie’ op touw zetten die door elfduizend mensen werd ondertekend. Dit leidde zelfs tot Kamervragen.

In de praktijk blijken docenten het nogal eens lastig te vinden seksualiteit bespreekbaar te maken

Bij Eduna (een initiatief van sociaal pedagoog Naomi Baas-Kniest) is het voorlichtingspakket Liefde & Seks te bestellen. Dit educatieve pakket met onder meer een werkmap, een bordspel, een kwartetspel (foto) en een memoryspel, werd eigenlijk ontwikkeld voor jongeren met een licht verstandelijke beperking, maar kan ook gebruikt worden in het reguliere basisonderwijs. Eduna heeft ook workshops en kan deze eventueel op locatie geven, als een docent of begeleider hier moeite mee heeft. In de praktijk blijken docenten en begeleiders het nogal eens lastig te vinden seksualiteit bespreekbaar te maken.

Memory spel van Eduna.

Voor basisscholen die financieel gezien op de kleintjes willen letten is eventueel ook gratis materiaal beschikbaar. Zoals het pakket Volwassen Worden van Kenmerk Educatief in opdracht van Johnson & Johnson (o.b.) voor groep zeven en acht. Behalve leerlingenboekjes, een docentenhandleiding, weblessen en een film omvat dat pakket ook boekjes voor alleen meisjes, met een proefpakketje tampons. Marketing, verpakt als educatie. In het Verenigd Koninkrijk ligt de mogelijkheid van gesponsorde menstruatievoorlichting op scholen inmiddels onder vuur.

Voor educatiemateriaal dat menstruatie als hoofdthema heeft (bordspellen, kleurboeken, barbiepoppen, computergames) moeten we vooralsnog naar het buitenland. Zo’n kijkje over de grens is best leerzaam. Voor ouders, docenten én beleidsmakers.

In het huidige onderwijssysteem hoort menstruatie-educatie thuis onder het kopje seksuele voorlichting. De school is vrij in hoe het onderwerp precies wordt ingekleurd. Blijft het bij een uitleg van hoe het biologisch allemaal werkt of wordt het onderwerp in een breder, maatschappelijk kader geplaatst? Optie twee past bij de tijdgeest. Goede menstruatievoorlichting omvat meer dan een standaardles biologie.

Van 5 t/m 19 maart 2021 is het de Week van de Lentekriebels. Vanwege de coronacrisis heeft Rutgers met een Lentekriebelspakket samengesteld voor thuis. Bekijk de lessen hier. 

Lees ook:
Man-struatie
The Story of menstruation
Zeg heb jij ’t al?

Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.