Menstruatie (de, v) periodieke (maandelijkse) bloeding van het baarmoederslijmvlies bij geslachtsrijpe niet-bevruchte vrouwen, ook bij de meeste primaten, syn. Maandstonden, ongesteldheid, regels.
– Uit Van Dale Groot Woordenboek van de Nederlandse Taal.
Menstruatie. Zelfst.naamw. (v.) Uitspraak: [mɛnstry’wa(t)si] maandelijks bloedverlies uit de vagina.
– Gevonden op http://www.woorden.org/
Taal is voortdurend in beweging. Dat zie je onder meer aan de manier waarop we over ongesteldheid menstruatie praten. Taal doet ertoe als je oude én nieuwe taboes wilt bestrijden. Dus pas op je woorden. Maar laten we bij de letter A van het alfabet beginnen. Menstruatie komt van mensis – Latijn voor maand. Prachtige term zou je denken. Toch proberen we dit zelfstandige naamwoord en het bijbehorende werkwoord hardnekkig niet hardop uit te spreken. Wereldwijd zijn zo’n 5.000 eufemismen in kaart gebracht waarmee we ‘het’ proberen te omzeilen.
Zeg, schaam jij je niet?
Het ongemak rondom menstruatie – eigenlijk rond alles wat met de voortplantingscyclus heeft te maken – is enorm. Positief is het taalgebruik zelden. Schaamte is de norm. Kijk maar naar woorden als schaam-haar, schaam-heuvel en schaam-lip. Hysterie komt van het Griekse woord voor baarmoeder (hystera). Dat je onrein zou zijn als je menstrueert, wordt bevestigd door een term als hygiëneproducten. Woorden als maandverband of verbandmiddelen knipogen naar medische toestanden. Wat op zich logisch is, want er komt inderdaad bloed bij kijken.
Ook het bekendste synoniem in ons taalgebied (ongesteld) suggereert dat we met een ziekte van doen hebben. Vanwege de negatieve bijklank is er kritiek op de term, maar probeer zo’n ingeburgerde kreet maar eens uit het Groot Woordenboek van de Nederlandse Taal of de Google-zoekresultaten te krijgen. Sommigen omarmen het woord ongesteldheid om die reden juist. Wie ongesteld wordt of is voelt zich doorgaans net even minder lekker dan in andere fasen van de cyclus. Het is slim om daarmee rekening te houden.
Zwijgen in alle talen
Leven volgens je cyclus is tegenwoordig gelukkig helemaal hip. Dat was vroeger wel anders. Toen deed men zijn/haar/hun/diens uiterste best om het gewoon helemaal niet over het onderwerp te hebben. In maandverbandreclames en/of op verpakkingen daarvan zweeg men in alle talen over de functie van het betreffende product. Johnson & Johnson (o.b.) adverteerde in 1928 in het Amerikaanse Ladies Home Journal zelfs met coupons die je zwijgend aan een winkelbediende kon overhandigen.
Zoals ooit over K in plaats van kanker werd gesproken, zo werd menstruatie lang als O of M aangeduid of zelfs als emmetje als M te direct was. In bijna alle culturen/talen is er een tante of opoe die op bezoek komt. Chinezen krijgen niet één tante, maar een complete familie op de thee. De baarmoeder huilt is een voorbeeld van een eufemisme uit religieuze hoek, uit de tijd dat meneer pastoor nog kwam informeren of het met de gezinsuitbreiding wilde vlotten. Hetzelfde geldt voor Eva’s vloek of De Vloek. Als Eva in het paradijs niet van die appel had gegeten, was de mensheid niet gestraft met barenspijn en menstruatieleed.
Roze zee, rode jurk, rode fiets
Andere universele overeenkomsten zijn verwijzingen naar een bepaalde regelmaat, de maan en natuurlijk naar de kleur rood. De rode vlag hangt uit, de tomatensoep is overgekookt, de rode Ferrari staat voor de deur, het is code rood. Duitsers kennen een aardbeienweek. Surinamers spreken over de rode zee. In Latijns-Amerika draag je een rode jurk en in Australië rijd je op een rode fiets. In Japan spreekt men van hinomaru (ook de naam van de Japanse vlag met die grote rode stip) of Anne no hi (een verwijzing naar Anne Frank die in haar dagboeken over menstruatie schrijft).
De Fransen zeggen dat de Engelsen zijn geland (een verwijzing naar de Tweede Wereldoorlog). In Nederland waren ten tijde van de Koude Oorlog de Russen in het land. In Denemarken zijn er communisten in het theater. Maantijd is een bekende in alle talen. Vlamingen houden het op maandstonden of regels. In Kenia regent het. Eufemismen uit de Verenigde Staten: shark week, arts and crafts week, on the rag (‘rag’ betekent lapje of vod), ketchup with your steak, riding the red tide, visiting the red planet en … period.
Period is ook een eufemisme
Menstruatiemagazine Period! heet Period! omdat period in de Engelse taal het meest gebruikte eufemisme voor menstruatie is. Met period wordt ook het leesteken ‘punt’ aangeduid. Een punt achter menstruatieschaamte, dachten we bij Period! Grappig genoeg is de term period zo enorm ingeburgerd, dat er nu taboedoorbrekende acties zijn met hashtags als ‘just say period’ en ‘let’s call periods, periods.’ Als je die acties letterlijk wil nemen en het beestje (de rode draak?) écht bij naam en toenaam wilt noemen, zou het natuurlijk #justsaymenstruation moeten zijn.
Don’t say period in Florida
Menstruatieschaamte is van alle tijden. Ook van deze tijd. In veel culturen is menstruatie nog altijd Dat-Wat-Niet-Genoemd-Mag-Worden. Nee, het gaat hier niet alleen over afgelegen ontwikkelingsgebieden waar merkwaardige menstruatiemythes regeren. Kijk maar naar het recente ‘don’t say period’ wetsvoorstel in Florida. De woorden period en menstruation komen in het wetsvoorstel niet voor, maar over de bedoeling bestaan geen misverstanden. Met deze bill wil men voorkomen dat kinderen al op de basisschool over seksualiteit en menstruatie ofwel de voortplantingscyclus leren. Tragisch voor al die kinderen die op de basisschool voor het eerst ongesteld worden.
Bah: hygiëne
Misschien is het je al opgevallen: op het woord ‘hygiëneproducten’ rust tegenwoordig een taboe. Bedrijven die dit woord boven het gangpad met maandverband/tampons/menstruatiecups hangen of in advertenties communiceren kunnen op spottende commentaren op social media rekenen. Zelfs het allereerste wereldwijde event om het menstruatietaboe aan de kaak te stellen – Menstrual Hygiene Day – kreeg kritiek. De naam had volgens criticasters Menstrual Health Day moeten zijn.
Daar zit iets in. Hygiëne – de beschikking hebben over schoon water, een toilet en veilige menstruatieproducten – is natuurlijk superbelangrijk. De roep om period equity (menstruele gelijkheid en rechtvaardigheid) wordt luider. Het Global Menstrual Collective heeft hard gewerkt aan de definitie voor menstrual health die in 2021 officieel werd vastgelegd: ‘A state of complete physical, mental, and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity, in relation to the menstrual cycle’. Lees er hier meer over.
Mens-truatie
Nog een nieuw taboe: de zinssnede ‘vrouwen die menstrueren.’ Omdat er ook non-binaire mensen transmannen zijn die menstrueren en ‘vrouwen’ dus geen genderneutraal taalgebruik is. Mensen die menstrueren dan maar, als je niemand uit wilt sluiten? Menstruanten? Vrouwen+ is alvast een mooie vondst. Baarmoederbezitters klinkt wel erg gekunsteld. Period! zette een kleine tien jaar geleden de genderneutrale term menstrueerders in het redactiestijlboek. Toen was het onderwerp menstruerende transmannen nog de overtreffende trap van taboe – je las er vrijwel niets over. Inmiddels is dit woord redelijk ingeburgerd in de Nederlandse taal – net als het Engelstalige equivalent menstruators.
Tegelijkertijd weet genderneutrale menstruatietaal de gemoederen nog altijd stevig te verhitten. J.K. Rowling – de Britse Harry Potter-auteur – kreeg te maken met bedreiging en boycots nadat zij in 2020 op Twitter een grap maakte over ‘mensen die menstrueren’. Volgens haar bestond daar een kortere definitie voor (vrouwen). Maandverbandfabrikanten die inclusieve reclamecampagnes maken worden aan de schandpaal genageld. Bedrijven die dit niet doen worden dat ook. Period! krijgt geregeld boze brieven of reacties omdat er te veel/te weinig* inclusief over menstruatie wordt geschreven. (*doorhalen wat niet van toepassing is).
Menstrueren is een werkwoord. En menstruatietaal doet er toe. Dat zal duidelijk zijn. Lichtpuntje van dit taalverhaal: er wordt tegenwoordig aanzienlijk vaker over de feestweek gepraat en geschreven.
Lees ook:
Period Podcastselectie
Period Playlist
Period Boekenoverzicht
Period Filmwijzer
Period Puberboekenoverzicht
Foto opening: Shutterstock.
Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.
