Maantijd. De naam zegt het al. Of toch niet? Wetenschappers hebben het verband tussen de maancyclus en de menstruatiecyclus tot nu toe niet met harde bewijzen kunnen aantonen. Menstrueer je in het ritme van de maan of niet? Recent onderzoek laat zien dat de maan misschien toch een bij(rijders)rol speelt.

Maar laten we bij het begin beginnen. Het woord menstruatie is afgeleid van mensis, het Latijnse woord voor maand. Daarmee wordt eigenlijk maanmaand bedoeld. Menses, maantijd of maandstonden zijn synoniemen voor menstruatie geworden. De gemiddelde tijd tussen twee menstruaties is 28-29 dagen. Dat is ongeveer even lang als een synodische maand ofwel de tijd tussen twee achtereenvolgende nieuwe manen: 29 dagen en 12 uur. Niet gek dat de maan sinds mensenheugenis met de menstruatiecyclus in verband wordt gebracht.

Eb en vloed

In het verleden, toen de zon en maan de enige lichtbronnen waren en er nog geen anticonceptiepil bestond, menstrueerden alle vrouwen tegelijk. Zo gaat het verhaal tenminste. Hun cycli liepen keurig in de pas met die van de maan. Charles Darwin veronderstelde dat dit een restant was uit de tijd dat al het leven op aarde zich in of rond zee bevond. Bij veel zeedieren en bij sommige landdieren valt de voortplantingsdrift samen met een bepaalde maanfase, meestal is dat volle of nieuwe maan. Of beter gezegd: met een bepaald getij. De getijden op aarde – eb en vloed – zijn een gevolg van de aantrekkingskracht van de maan. En mensen bestaan voor de helft uit water, maar dat terzijde.

Wiskundig onwaarschijnlijk

De moderne 24-uurs economie zou dit biologische basisprincipe tenietgedaan hebben. Zoals gezegd: zo gaat het verhaal. Feitelijk hebben maar heel weinig mensen een cyclus van 29 dagen en wordt alles tussen de 21 en 35 dagen beschouwd als normaal. Daarbij kan ook de duur van een menstruatie flink verschillen: alles tussen de 2 en 8 dagen geldt als standaard. Dat vrouwen in het ritme van de maan menstrueren, is wiskundig gezien dus wat onwaarschijnlijk. Om diezelfde reden is de aanname dat vrouwen die samen in een huis wonen tegelijk gaan menstrueren, ook al onderuitgehaald.

In de loop van de geschiedenis zijn er talloze onderzoeken naar het mogelijke maan(d)verband, maar keihard bewijs werd niet gevonden. Uitzonderingen bevestigen de regel. Als er wel een verband wordt ontdekt, dan gaat het vaak om kleinschalig onderzoek. Conclusie van de grootste analyse die tot voor kort werd gedaan – waarin 7,5 miljoen cycli van 1,5 miljoen gebruikers van een populaire menstruatieapp werden vergeleken: je kunt je klok niet gelijkzetten op de relatie tussen maan en menstruatie. Of toch wel?

Biologische klok

Een recente meta-analyse van Franse en Amerikaanse onderzoekers, waarin 26.912 cycli van 2303 Europese vrouwen en 4786 cycli van 721 Noord-Amerikaanse vrouwen naast de maancycli werden gelegd, laat zien dat het vele malen waarschijnlijker is dat de cyclus wordt aangestuurd door onze interne biologische klok – ofwel ons circadiaanse ritme – dan door een externe factor als de maan. Hoewel… de studie ontdekte toch een zwakke maar statistisch significante relatie tussen menstruatie- en maancycli. De menstruatie van Noord-Amerikaanse vrouwen begint namelijk vaker met volle maan en die van Europese vrouwen vaker met wassende maan.

De onderzoekers konden geen verklaring voor dit geografische verschil geven. Leefstijl zou van invloed kunnen zijn. Als de maan van invloed is, dan is dit meer in de rol van bijrijder. De biologische klok – die iets meer dan 24 uur omvat – is de hoofdbestuurder. Deze is namelijk superstabiel hoewel er individuele verschillen zijn en lijkt nauwelijks te worden beïnvloed door blootstelling aan zon- of maanlicht. Hoewel je je dag- en nachtritme wel tijdelijk uit balans kunt brengen – zoals iedereen weet die wel eens een jetlag heeft gehad.

Rode tent 

Harde bewijzen of niet: volksstammen vrouwen putten kracht uit het vermeende bondgenootschap met de maan. Op alle continenten komen zij rond volle of nieuwe maan samen in een maanhut, maancirkel of rode tent. De maan heeft nu eenmaal een magische aantrekkingskracht. Maanziekte of lunatisme is een synoniem geworden voor geestesziekte. Slaapwandelen wordt in het Engels nog altijd moonwalking genoemd. Aan met name de volle maan worden sinds mensenheugenis bijzondere krachten toegedicht. In de Middeleeuwen dacht men dat volle maan epilepsieaanvallen zou uitlokken. Weerwolven hebben het in die fase extra druk. Het archetype heksenplaatje: vliegend op een bezem met op de achtergrond een volle maan. Rituelen die tijdens volle maan worden uitgevoerd, zouden extra krachtig zijn.

Dat je de maancyclus, net als de menstruatiecyclus, in vier fasen kunt verdelen blijft intrigerend. De krimpende maan staat symbool voor de premenstruele fase; een creatieve periode waarin je waarschijnlijk minder sociaal bent en de neiging hebt tot terugtrekken. De nieuwe maan, met donkere nachten, is de tijd waarin je menstrueert; een ideale tijd voor bezinning, (zelf)reflectie en meditatie. Wassende maan is de periode tussen menstruatie en ovulatie; een dynamische fase waarin je makkelijker dingen gedaan krijgt. Volle maan symboliseert de ovulatie: dit is het uitgelezen moment voor maanfeesten en vruchtbaarheidsrituelen. In een rode tent of niet.