Menstruatiecups vind je tegenwoordig overal. In de supermarkt. In museumcollecties. En op plekken waar je ze niet 1-2-3 verwacht. Aan boord van een ruimteraket bijvoorbeeld, in space, zodat astrobiologen kunnen testen of cups bestand zijn tegen de turbulentie en microzwaartekracht van een (sub)orbitale ruimtevlucht.

One giant leap for womankind

Dat twee kleine Lunette-cups onlangs in een speciale container een suborbitale ruimtevlucht maakten (een vlucht die wel de ruimte bereikt, maar terugkeert naar de aarde voordat één hele omloop is gemaakt) lijkt misschien ‘one small step for man’, maar is ‘one giant leap for womankind’ (vrij naar de quote van Neil Amstrong die als eerste mens voet op de maan zette). Want hoewel astronauten met een baarmoeder belangrijk zijn voor de wetenschap, mannen en vrouwen lijken anders op kosmische straling en langdurig microzwaartekracht te reageren, is de lijst met mannelijke ruimtevaarders aanzienlijk langer dan de lijst met vrouwelijke. Onder meer European Space Agency (ESA) roept vrouwen daarom nadrukkelijk op om te solliciteren.

Dat was vroeger wel even anders. Het hebben van een menstruatiecyclus betekende lange tijd dat je werd uitgesloten van beroepen, waaronder dat van astronaut. Een ‘hormonale vrouw’ aan het roer zetten van een ‘ingewikkelde machine’ was vragen om problemen, aldus onderzoekers van het Amerikaanse Women In Space Program in de vroege jaren zestig van de vorige eeuw. Men dacht dat menstrueren in de ruimte gevaarlijk zou zijn vanwege het risico op retrograde menstruatie. Daarbij zijn voor vrouwelijke astronauten speciale sanitaire voorzieningen, ruimtepakken en ruimteluiers nodig.

Uitdaging: tampons en maandverband wisselen bij zero gravity

Sanitaire voorzieningen in gewichtloze toestand zijn hogere wiskunde, omdat poepdeeltjes en urinedruppels makkelijk ontsnappen en dan door de cabine kunnen gaan zweven. Je tampons en maandverband wisselen zonder doorlekstress is een extra uitdaging. Vrouwelijke astronauten kiezen er daarom vaak voor om hun cyclus plat te leggen met hormonale anticonceptie. Punt is alleen dat de ruimtemissies steeds verder voeren en dus meer tijd in beslag nemen.

Een enkeltje naar de maan duurt misschien maar vier dagen. Werkzaamheden in het International Space Station (ISS) nemen al gauw een paar maanden in beslag (het record staat vooralsnog op 437 dagen). Voor een enkele reis Mars moet je minimaal negen maanden uittrekken. In de praktijk zullen ruimtereizigers straks jaren aan één stuk buiten de dampkring toeven. Te lang om je voortplantingssysteem on-hold te zetten, is de gezonde gedachte.

Een vrouwvriendelijk toilet in het International Space Station: 20 miljoen euro  

Dat astronauten toegang moeten hebben tot een verscheidenheid aan menstruatieproducten, ‘maandverband, inlegkruisjes en tampons in zowel neutrale als geurende variant is’, is al sinds 2008 in de Principles of Clinical Medicine for Space Flight database opgenomen. Pas in 2020 werd het ISS voorzien van een vrouwvriendelijk toilet dat 20 miljoen euro kostte en zijn er ook voorzieningen om maandverband en tampons weg te gooien. Saillant detail: een jaar eerder ging de allereerste ruimtewandeling met alleen vrouwen op het allerlaatste moment niet door, omdat er maar één vrouwenpak beschikbaar was. Maar dat terzijde.

In de ruimte ben je vooralsnog afhankelijk van de dingen die je meebrengt van de aarde. Voor je menstruatie zijn dat op dit moment dus: maandverband en tampons. Of hormonale anticonceptie. Persoonlijke bagage meenemen aan boord van een raket kost alleen nogal wat. Voor de beeldvorming: 10.000 dollar per 500 gram, aldus NASA (ruim 9.200 euro). Een pakje maandverband van circa 16 stuks weegt gemiddeld 70 gram. Tel uit je winst. Zo’n cupje zou behalve keuzevrijheid ook een aanzienlijke kostenbesparing kunnen opleveren.

Menstruatiecups in space: met glans geslaagd 

De twee Lunette-cups die in oktober 2022 de dampkring verlieten, zijn met glans voor hun eerste vliegexamen geslaagd, zegt postdoctoraal astrobiologie-onderzoeker Lígia Fonseca Coelho (mede-ontwerper van het zeskoppige AstroCup-payloadproject van de Técnico University in Lissabon, Portugal) in een interview met Kate Blackwood van College of Arts and Sciences. Payload staat trouwens voor ‘vracht die niet essentieel is voor een missie’. Wat weer haaks lijkt te staan op de missie van het AstroCup-project. Of zou wc-papier ook niet essentieel zijn?

Wetenschappelijke tests met water en glycerol (het substituut voor menstruatiebloed waarmee het absorptievermogen van menstruatieproducten normaliter wordt getest) hebben aangetoond dat cups ook na de suborbitale vlucht in prima conditie zijn. Volgende stap voor de cups? Een orbitale ruimtevlucht die verder voert dan 200 kilometer van het aardoppervlak. Daarvoor is een aanzienlijk hogere snelheid nodig (28.000 kilometer per uur; een suborbitale vlucht vraagt ‘slechts’ 6.000 kilometer per uur). De stap daarna? Een astronaute die het aandurft haar cup te verschonen bij zero gravity. Zonder knoeien ?.

De eerste M/V/X in de ruimte

• De Russische kosmonaute Valentina Teresjkova ging op 16 juni 1963 mee aan boord van de Vostok 6 en werd daarmee de eerste vrouw in de ruimte. Landgenote Svetlana Savitskaja werd in 1982 geselecteerd voor de Sojoez T-7 missie en gaat de geschiedenisboeken in als tweede vrouw in de ruimte.
• De derde vrouw die de dampkring verliet, was de Amerikaanse astronaute Sally Ride die in 1983 deelnam aan de STS-7 missie aan boord van de Challenger. Haar tampons werden met de touwtjes aan elkaar geknoopt, zodat zij niet los door de capsule konden gaan zweven. Over de benodigde hoeveelheid was wat onduidelijkheid. Of 100 stuks genoeg waren voor de 7-daagse missie, vroeg een mannelijke NASA-collega nog.
• Het eerste levende wezen dat de ruimte inging, was overigens een hondje, genaamd Laika, dat op 3 november aan boord van het Russische ruimteschip Spoetnik II werd gelanceerd. Laika zou het avontuur niet overleven. De Amerikaan Neil Armstrong ging de geschiedenisboeken in als de eerste man die voet zette op de maan, in juli 1969. ‘That’s one small step for man, one giant leap for mankind,’ zei hij toen. One giant leap for womankind zeggen wij nu.

Illustratie: Shutterstock.

Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.

Lees ook:
Period Podcastselectie 
Period Playlist
Period Boekenoverzicht
Period Filmwijzer 
Period Puberboekenoverzicht