Lange tijd leek de samenstelling van menstruatieproducten weinig mensen te boeien. Als het maar absorbeerde. Tijden veranderen. Vrijwel iedereen weet inmiddels wat een menstruatiecup is en duurzaam menstruatieondergoed is op zijn zachtst gezegd en vogue. Op Period! kom je geregeld nieuwe merken tegen. Commotie is er soms ook. In Amerikaans menstruatieondergoed bleken namelijk PFAS te zitten. Tijd voor de vraag: zitten er ook schadelijke stoffen in je Nederlandse menstruatieslip? Tegengif – dat al jaren aan de noodrem trekt als het gaat om hormoonverstorende stoffen in het milieu – onderzoekt de zaak en publiceerde onlangs de tussenstand. Period! zet de ins en outs nog eens op een rij.
Wat is de tussenstand?
Vrijwel alle merken menstruatieondergoed hebben minimaal deze belofte: de broekjes zijn herbruikbaar, want wasbaar, en dus beter voor het milieu. Veel merken doen daar nog een schepje bovenop: de broekjes zijn gemaakt uit superplus duurzame grondstoffen, dierproefvrij, veganistisch, voorzien van alle eco-keurmerken die ertoe doen, ze zijn ethisch geproduceerd (bent u er nog?) en bevatten anders dan vele andere, conventionele menstruatieproducten géén schadelijke chemicaliën.
In heel veel gevallen zijn die claims waar. Er zijn veel kleine merken die een verschil proberen te maken als het aankomt op milieu-, dier- en mensvriendelijk produceren. Maar ethisch verantwoord ondernemen niet altijd. Denk aan het schandaal rondom het Amerikaanse Thinx. Deze pionier in de period underwear-branche, die in een ver verleden al een menstruatieslip voor transmannen lanceerde, kreeg een rechtszaak aan de menstruatiebroek toen bleek dat er giftige stoffen in de broekjes zaten. Het gehalte aan PFAS was dusdanig hoog, dat opzet in het spel leek. Thinx – dat volhield dat er géén opzet in het spel was – verloor uiteindelijk de door consumenten aangespannen rechtszaak.
PFAS vind je echt overal
PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen) is de verzamelnaam voor duizenden chemische stoffen die allerlei handige dingen kunnen, maar die dus ook een negatief effect blijken te hebben op onze gezondheid en het milieu. We hebben ze op zo’n grote schaal toegepast, dat je ze inmiddels overal in aantreft: in drinkwater, cosmetica, voedingsmiddelen, huishoudelijke artikelen én inmiddels dus ook in het menselijk lichaam. Gemene deler is dat ze een eeuwige levensduur hebben en nauwelijks afbreekbaar zijn. Ook zonder dat je deze met opzet aan een product toevoegt, zouden sporen gevonden kunnen worden. Maar ook al gaat het om minieme sporen, als je ‘gifvrij’ op de verpakking zet, dient een product natuurlijk wel gifvrij te zijn.
Onderzoek op initiatief van Amerikaanse consumentenorganisaties als Mamavation en Environmental Health News liet zien dat 65% van alle in Amerika verkrijgbare menstruatieslips PFAS en/of antibacteriële chemicaliën bevatten die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. PFAS werd trouwens ook in 48% van de maandverbanden en inlegkruisjes en in 22% van de tampons aangetroffen. Zie hierboven: er is niet gezegd dat dit opzet is. Maar bij producten die zo dicht op de huid worden gedragen, zou de samenstelling geen verrassing mogen zijn.
Ook in Nederland zijn inmiddels gigantisch veel merk- en merkloze broekjes te koop. Voorzien van alle soorten keurmerken en gemaakt van een breed scala aan materialen. We noemen (biologisch) katoen, bamboetextiel, elastaan/spandex, modal, lycra, lyocel, tencel, merinowol, nylon, polyamide, polyester, polyurethaan, viscose en/of zijde, al dan niet gerecycled. Hoe zit het met PFAS en andere chemische stoffen?
Wat zeggen de merken?
Een oproep van waakhond Tegengif op Instagram leverde niet minder dan 32 in Nederland verkrijgbare merken menstruatieondergoed op. Van 2 merken kon men geen contactgegevens vinden. (Tip: als je online shopt, kijk dan even waar je met je vragen terecht kunt, stel dat je iets wilt retourneren). Daarom werden 30 merken benaderd. Gevraagd werd naar gebruikte materialen en chemicaliën, zoals PFAS, en keurmerken. Van de 30 merken, gaven 17 een reactie, aldus Tegengif. Om precies te zijn: All Matters, Bamboozy, Beppy, Boegi-Woegi, Boody, Chantelle, Cheeky Pants, Comfydence, HEMA, Libresse, Lotties, Modibodi, Moodies, MyFleury, Volcare, Wibra en Yoni.
Geen van de merken die reageerden zegt PFAS te gebruiken. Een aantal is stellig, anderen zijn voorzichtiger in hun omschrijving. Sommige merken hebben naar aanleiding van de commotie rond Amerikaans menstruatieondergoed chemische testen laten uitvoeren of hebben bij hun toeleveranciers testrapporten opgevraagd. Twee merken – niet met name genoemd in het Tegengif-verslag – noemen expliciet dat zij het ondergoed (deels) op fluor testen; de stof die alle PFAS gemeen hebben. Op dit moment is dus niet bekend of in Nederland verkrijgbaar menstruatieondergoed welf geen PFAS zitten. Tegengif kondigt aan verder onderzoek te doen.
Wat zeggen de keurmerken?
Door leveranciers van duurzame menstruatieproducten wordt vaak verwezen naar keurmerken, zoals de OEKO-TEX STANDARD 100 en GOTS, om te onderbouwen dat een product veilig is. Zoals we op Period! al eerder berichtten, zijn al die keurmerken voor de consument niet altijd even transparant.
Tegengif zocht uit of het OEKO-TEX STANDARD 100-certificaat een garantie is voor de afwezigheid van PFAS. Ja, zou je denken. Januari dit jaar heeft OEKO-TEX namelijk een algeheel verbod uitgevaardigd op het gebruik van PFAS in textiel, leer en schoeisel voor de STANDARD 100 certificering – dit is een label voor textiel dat op schadelijke stoffen is getest.
Het verbod is goed nieuws zegt Tegengif, omdat OEKO-TEX tot nu toe lette op een beperkte lijst van 30 tot 40 meest voorkomende PFAS (zoals PFOS en PFOA), terwijl er in totaal wel 10.000 soorten zijn. Maar we zitten nog in een overgangsfase. Dit betekent ook dat het STANDARD 100-label momenteel nog niet als bewijs kan worden aangevoerd dat (menstruatie)ondergoed PFAS-vrij is. Daarvoor moet een test naar het totale fluorgehalte worden uitgevoerd.
Lesje menstruatiegeschiedenis
Voor de duiding: het is niet voor het eerst dat er vragen zijn over schadelijke stoffen in menstruatieproducten. Denk aan de milieuvervuiling van conventioneel maandverband dat per pakje omgerekend vijf draagtassen aan plastics bevat. Een kleine tien jaar geleden trok het ‘Chem Fatale’ rapport – voluit Potential Health Effects of Toxic Chemicals in Feminine Care Products van Alexandra Scranton (Women’s Voices for the Earth) de aandacht. Met een lange lijst aan chemische stoffen die in maandverband en tampons zitten (en allerhande producten die je liever niet in de buurt van je zelfreinigende vulva wilt, zoals intiem wash en vaginale douches). Menstruatiecups, sponsjes en menstruatieondergoed zijn in dit doorwrochte rapport overigens niet meegenomen.
Het Chem Fatale-rapport gaf de discussie over ongezonde stoffen (chloor, dioxines, plastics, bestrijdingsmiddelen) in menstruatieproducten en de impact van die producten op het milieu eindelijk zijvleugels. Terecht. Want gek is het natuurlijk wel dat bij producten die je zo dicht op de huid of zelfs inwendig gebruikt geen sluitende bijsluiter hoeft te worden bijgeleverd. Soms blijkt zo’n verhaal (bijvoorbeeld over asbest) een broodje aap. Maar PFAS in je menstruatieproduct is hoe dan ook geen fijn idee. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat deze stoffen het immuunsysteem kunnen aantasten en hormoonverstorend kunnen werken, kinderen met hoge concentraties in het bloed komen bijvoorbeeld later in de puberteit.
Waar kun je zelf op letten?
- Check de bijsluiter. Als die er niet is: check de website van de fabrikant of vraag via het contactformulier/mailadres om aanvullende informatie.
- Kies met zorg je leverancier. Koop bij een leverancier met hart voor je vulva, die uitleg en garantie geeft en die bereikbaar is voor vragen.
- Blijf kritisch. Duurzaam is niet altijd zo duurzaam als je zou denken. Neem de menstruatiecup die als hét product voor milieubewuste menstrueerders in de markt is gezet. De markt wordt inmiddels overspoeld met cups van inferieure kwaliteit. De aanduiding ‘medische siliconen’ is geen kwaliteitsgarantie. Ook de productiewijze is van belang: is hiervoor warmte (platinum) of chemische peroxide gebruikt?
- Monitor je menstruele comfort. Verander van product of merk als je last hebt van vulvaire jeuk, uitslag of pijn. Ga naar de huisarts als je klachten niet verminderen.
- Kies het product dat bij je past. Niet iedereen is senang met het inbrengen en verwijderen van een menstruatiecup of het uitwassen van menstruatieondergoed.
Wat kan de overheid doen?
- Verplicht de bijsluiter bij menstruatieproducten. Doordat deze als medisch in plaats van cosmetisch zijn gecertificeerd, hoeven fabrikanten geen openheid van zaken te geven. Te zot voor woorden voor producten die zo dicht op een van de meest absorberende en gevoelige stukjes huid of zelfs inwendig worden gedragen en voor een productgroep waarvan je zoveel nodig hebt in je leven. New York heeft de bijsluiter inmiddels verplicht. De verwachting is dat meer Amerikaanse staten gaan volgen.
- Neem gedegen voorlichting over menstruatie(producten) op in het onderwijscurriculum. Period!
LAATSTE UPDATE: 16-6-2023
Meer menstruatiekwesties?
Tamponziekte: dit moet je erover weten
Milieubewust menstrueren
De invloed van corona vaccinaties op je menstruatie
Menstruatiearmoede: de stand in Nederland
Illustratie: Shutterstock.
Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.