Eindeloos wachten op je menstruatie. In haar eerdere blog voor Period! vertelt Corinne Harting over haar persoonlijke ervaringen met een ongewenste menstruatiestop door hypogonadotrope amenorroe (HA). Omdat zij weinig Nederlandstalige informatie over deze aandoening vond, is zij zich in het fenomeen gaan verdiepen. In deze blog legt zij uit wat HA is, wat de risicofactoren zijn en hoe je van HA zou kunnen herstellen. Gynaecoloog Vera Haitsma reageert.

– DOOR CORINNE HARTING –

Wat is hypogonadotrope amenorroe?

In Nederland is nog relatief weinig bekend over hypogonadotrope amenorroe (HA). Veel informatie komt uit het Engels. Daarbij wordt ook de term HA gebruikt; een afkorting van hypothalamic amenorrhea.

Amenorroe is de term die wordt gebruikt voor het uitblijven van de menstruatie. Amenorroe kan primair zijn – als er nog geen enkele cyclus doorlopen is – of secundair – waarbij er al cyclussen zijn geweest maar de menstruatie later alsnog verdwijnt. Er is sprake van secundaire amenorroe wanneer de menstruatiecyclus drie maanden of meer verdwijnt.

Er kunnen diverse oorzaken zijn voor secundaire amenorroe. HA is er één. HA ontstaat door een klein gebied in de hersenen, dat de hypothalamus genoemd wordt. Dit gebiedje heeft de grootte van een amandel, maar is extreem belangrijk aangezien het als een soort controlecentrum fungeert. De hypothalamus verzamelt allerlei informatie uit je lijf, interpreteert deze en stuurt daarna de juiste signalen en hormonen aan om je lijf optimaal te laten werken.

Wanneer je HA hebt en dus niet menstrueert, komt dit omdat je hypothalamus bepaalde hormoonproductie heeft stil gelegd die nodig is om de menstruatiecyclus te regelen. Dit doet de hypothalamus wanneer er ‘dreiging’ is. Op zich is dit heel slim van je lichaam, want wanneer er gevaar dreigt is het belangrijk dit te overleven. En om te overleven is het niet nodig je te kunnen voortplanten (ergo: geen eisprong en geen menstruatie).

Wat maakt dat de hypothalamus besluit dit te doen?

Er zijn zes belangrijke indicators:

1. Niet genoeg eten/voedingsgroepen uitsluiten
De hypothalamus merkt dat er te weinig energie/voedingsstoffen binnen komen om alle processen te laten werken en besluit dus processen uit te sluiten.

2. Niet regelmatig genoeg eten
Als er lange periodes zijn waarin je lijf geen voeding oftewel energie binnenkrijgt, voelt het zich bedreigd. Je lijf weet immers niet wanneer het weer te eten krijgt. Hierdoor gaat je lijf spaarzaam om met de gegeven energie.

3. Te veel bewegen/sporten
Dit heeft een tweeledige werking aangezien je met bewegen en sporten calorieën verbrandt die je eigenlijk nodig hebt voor de hormoonproductie. Maar je lijf ziet intensief sporten ook als stressor. Hierdoor wordt cortisol aangemaakt, wat ervoor zorgt dat de hypothalamus tijdelijk minder actief hormonen aan laat maken.

4. Te veel psychologische stress
Om dezelfde reden die ook bij het sporten wordt genoemd.

5. Een te laag vetpercentage
De aanmaak van bepaalde hormonen is afhankelijk van je vetcellen; een proces dat wordt verstoord wanneer je een te laag vetpercentage hebt.

6. Genetische aanleg
We zijn allemaal anders gebouwd. De één heeft meer aanleg voor hoofdpijn, de ander voor blaasontsteking en de volgende voor HA. Hier kun je niets aan veranderen.

Bij veel vrouwen met HA zie je een combinatie van bovenstaande factoren. HA komt dan ook geregeld voor bij vrouwen met een eetstoornis of bij vrouwen die een pittig sportleven hebben.

In mijn geval werd HA allereerst veroorzaakt door te weinig eten, te veel bewegen en psychologische stress. Dit omdat ik een eetstoornis had ontwikkeld, eerst boulimia en later anorexia. Toen ik herstelde van mijn eetstoornis, heeft het echter nog heel lang geduurd voordat ik mijn menstruatie terug kreeg. Ik was theoretisch gezien wel op een gezond gewicht, maar ik had een stressvolle baan waarin ik ook nog eens veel fysiek bezig was. Daarnaast heb ik genetische aanleg; mijn moeder en oma hebben beiden ook problemen gehad met de menstruatie.

Je gewicht en fitnesslevel zijn niet de enige triggers voor HA. Ieder lijf is anders, dus het gewicht waarbij jouw lijf zich prettig voelt en goed functioneert kan hoger of lager liggen dan dat van een ander. Zo zijn er dus vrouwen die marathons kunnen rennen zonder hun menstruatie te verliezen en vrouwen die hun menstruatiecyclus op het spel zetten door intensief trainen.

Naast het missen van de menstruatie zijn er nog andere symptomen:

• Het snel koud hebben / niet warm kunnen worden
• Zwakke nagels
• Haar dat afbreekt
• Weinig tot geen libido
• Snel moe en futloos
• Lage botdichtheid, verhoogd risico op osteopenie of osteoporose
• Hoger risico op hart- en vaatziekten

Bij de meeste vrouwen met HA is leefstijl een belangrijke indicator. Verder hebben vrouwen met HA vaak een laag LH- en FSH-gehalte, iets dat door middel van bloedonderzoek kan worden vastgesteld. (LH staat voor luteïniserend hormoon en FSH staat voor follikelstimulerend hormoon. Op basis van deze hormoonwaarden kan bijvoorbeeld ook worden vastgesteld of je in de overgang bent – red.)

Kleine kanttekening: het kan zijn dat je op een kantelpunt zit en de menstruatie uitblijft terwijl je LH- en FSH-waardes net nog in de normale range vallen. Daarom is het voor het stellen van een diagnose ook belangrijk om naar de leefstijl en geschiedenis te kijken. Helaas gebeurt dit niet standaard, waardoor een verkeerde diagnose op de loer ligt.

Zelf ben ik door twee verschillende gynaecologen gediagnosticeerd met PCOS. Van beide gynaecologen kreeg ik te horen dat ik gezond was en dat ik met mijn postuur (slank) niet helemaal in het ziektebeeld HA paste. Het advies was dus ‘gewoon gezond blijven leven’ en het zou vanzelf goedkomen. Ik heb me hier toen niet bij neergelegd en ben naar het buitenland uitgeweken, zoals je in mijn eerste blog kunt lezen.

Wat te doen als je HA hebt?

Het goede nieuws is dat HA in de meeste gevallen omkeerbaar is op een natuurlijke wijze. Je kunt dus 100% genezen van HA. Ook is de kans op een succesvolle zwangerschap dan net zo groot als bij vrouwen die geen HA hadden. Maar dat wil niet zeggen dat genezen van HA makkelijk is. Leefstijlaanpassingen zijn een must. De aanpak van HA rust dan ook op de volgende drie pijlers:

1. Voldoende eten
Minimaal 2500 kcal per dag. Er zijn vrouwen die meer nodig hebben, maar het doel is om de negatieve energiebalans om te draaien. Je lichaam voldoende energie geven om alle processen weer op te starten dus. Voldoende eten houdt ook in dat je regelmatig eet, om je hypothalamus te laten inzien dat je jezelf niet opeens weer voeding ontzegt. Daarnaast is het belangrijk om voor een goede balans van alle voedingsstoffen te zorgen; dus eet vooral gevarieerd en sluit geen voedingsgroepen uit.

2. Minder sporten en bewegen
Zoals gezegd is sporten een vorm van stress voor het lichaam. Daarnaast verbruik je door sporten de nodige calorieën. Deze kan je lijf nu beter gebruiken voor andere processen. Vooral sporten met hoge intensiteit, zoals hardlopen, crossfit, zware fitness, intensieve cardio en balsporten worden afgeraden. Vaak kunnen yoga, pilates en wandelen nog wel, mits de hoeveelheid redelijk is.

3. Ontstressen
Te veel stress is ongezond voor je lichaam. In het geval van HA heeft dit vooral te maken met de verhoging van cortisol die optreedt bij stress. Bewust ontspanning opzoeken, kritisch naar je agenda kijken en grenzen stellen zijn hierbij ontzettend belangrijk.

Hoe snel volgt het herstel?

Hoe snel je herstelt van HA is moeilijk te zeggen. Ook dit verschilt per vrouw. De tijd dat je HA hebt gehad, speelt hierbij geen grote rol. De grootste moeilijkheid zit hem in het veranderen van je gewoontes. Wanneer je snel weet om te schakelen en hier echt volledig voor gaat, zal je menstruatie sneller op gang komen dan wanneer je het stapje voor stapje doet. Toch kan stapje voor stapje soms fijner en veiliger voelen, waardoor je het volhoudt. Het is dus maar net welke methode bij je past.

Zelf wilde ik graag in één keer de stap zetten, maar door mijn verleden met mijn eetstoornis is het erop neergekomen dat ik het stapje voor stapje deed. Hierdoor ben ik langer bezig geweest, maar het paste nu eenmaal bij mij. Bij vrouwen die er vol voor gaan is de gemiddelde hersteltijd 1 tot 6 maanden, doe je dit stapje voor stapje kan het langer duren.

Een laatste kanttekening

Nog een laatste belangrijke kanttekening is dat je moet beseffen dat benodigde leefstijlaanpassingen niet tijdelijk zijn. Daarmee bedoel ik dat je niet terug kunt vallen in al je oude gewoontes wanneer je menstruatie terug is, aangezien de kans dan groot is dat je menstruatie weer verdwijnt. Maar dit betekent niet dat je nooit meer met hoge intensiteit kunt sporten. Na je herstel (wanneer je drie menstruatiecyclussen hebt doorlopen) kun je dit soort dingen wel weer doen, maar hierbij moet je goed blijven opletten; ervoor zorgen dat je voldoende eet en de signalen van je lijf goed bijhoudt zodat je kunt zien wat het effect is en een en ander weer kunt aanpassen.

Naschrift van gynaecoloog Vera Haitsma:
‘Corinne Harting wijst terecht op het feit dat er relatief weinig aandacht is voor hypogonadotrope amenorroe. De Engelse term hypothalamic amenorrhea is eigenlijk beter. De oorzaak ligt namelijk bij de hypothalamus. Deze hormoonklier is een belangrijk schakelcentrum tussen het brein en de hormonen. De hypothalamus reageert op de hormoonspiegels in het bloed, maar ook op de signalen vanuit het zenuwstelsel. Komen er weinig stress signalen vanuit het zenuwstelsel dan wordt de hormonale menstruatiecyclus optimaal ondersteund. Is er veel stress of gevaar dan wordt de bijnier aangestuurd om adrenaline en cortisol aan te maken en gaat dit ten koste van de eierstokfunctie. In plaats van HA wordt ook de term functionele amenorroe gebruikt. Deze term is nog beter. Er is namelijk niets mis met de organen, alleen de functie is verstoord. Door de oorzaak op te heffen, kan de cyclus worden hersteld. Het is belangrijk dat er voor deze vorm van amenorroe meer aandacht komt. Chronische stress, eetstoornissen en overmatig sporten komen helaas steeds vaker voor. Hulpverleners zullen alert moeten zijn op deze signalen.’

Over Corine Harting
Corinne Harting (31 jaar) woont in Zeeland met haar man en twee katten. Na tien jaar in het onderwijs, werkt ze momenteel als restaurantmanager. Door haar verhaal over HA te delen, hoopt ze dat andere vrouwen én medische professionals zich bewust worden van HA en van de juiste behandeling hiervan. Aangezien de meeste bronnen Engelstalig zijn, is Corinne een Instagram-pagina begonnen waarop zij haar kennis in het Nederlands deelt: @menstruatie_herstel.

Foto opening: Shutterstock. Portretten: Vera Haitsma en Corine Harting (privébezit).

Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.

Lees ook:
Buikpijn door endometriose
Heb ik soms myomen?
Niet meer ongesteld
Te weinig: kan dat ook?
Wanneer is veel teveel?
En toen ging het mis

Ook voor Period! bloggen? Kijk voor de spelregels hier.