UPDATE! Onlangs werden de nieuwste cijfers bekend gemaakt m.b.t. het anticonceptiegebruik bij jongeren. Het pilgebruik is inderdaad fors gedaald: van 76% naar 46%. Daar staat tegenover dat sommigen van hen overstapten op het spiraaltje, maar de groep die helemaal geen vorm van anticonceptie gebruikt nam ook toe. Het aantal onbedoelde zwangerschappen en soa’s is niet toegenomen.

In deel 1 van Het grote pil-gesprek: de onderbuikgevoelens kwam al naar voren dat steeds meer vrouwen met hormonale anticonceptie stoppen – en waarom zij dat doen. Maar hoeveel is veel? Rutgers publiceerde onlangs in samenwerking met het RIVM en CBS de Monitor Seksuele Gezondheid 2023, met cijfers over het anticonceptiegebruik van Nederlandse vrouwen van 18 tot en met 49 jaar die ooit vaginale seks hadden. 

Belangrijkste conclusie: het gebruik van de anticonceptiepil is de afgelopen zes jaar inderdaad gedaald; van 30% naar 24% als je de hele onderzoeksgroep bekijkt. Daar staat tegenover dat meer vrouwen een (hormoon)spiraal gebruiken: dit percentage steeg van 17% in 2017 naar 21% in 2023. Van de vrouwen die helemaal geen anticonceptiemiddel gebruiken, geeft een op de drie aan dat dit is omdat ze geen hormonen willen gebruiken. 

Algemene trends in anticonceptiegebruik 

Van de ondervraagde vrouwen gebruikt 59% een anticonceptiemiddel. Meestal de pil, een hormoonspiraal of condooms. Het gebruik van andere hormonale anticonceptiemiddelen, zoals de prikpil, pleister, de anticonceptiering en het anticonceptiestaafje blijft relatief laag. Maar liefst 41% gebruikt helemaal geen anticonceptiemiddel.  Dit laatste percentage kan licht vertekend zijn doordat in deze editie van het onderzoek niet is gevraagd naar sterilisatie, en dat is natuurlijk ook een voorbehoedsmiddel. Volgens de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor 2022 is 1% van de vrouwen van 16-49 jaar gesteriliseerd en heeft 6% een gesteriliseerde partner.

Van de ondervraagde vrouwen gebruikt 59% een anticonceptiemiddel. Meestal de pil, een hormoonspiraal of condooms. Het gebruik van andere hormonale anticonceptiemiddelen, zoals de prikpil, pleister, de anticonceptiering en het anticonceptiestaafje blijft relatief laag. Maar liefst 41% gebruikt helemaal geen anticonceptiemiddel. Een deel hiervan omdat men de laatste tijd geen seks met een mannelijke partner had of omdat men zwanger is of zwanger wil worden. Ook is in deze editie van het onderzoek niet gevraagd naar sterilisatie, en dat is natuurlijk ook een voorbehoedsmiddel. Volgens de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor 2022 is 1% van de vrouwen van 16-49 jaar gesteriliseerd en heeft 6% een gesteriliseerde partner.

Huidige anticonceptiemiddel (% vrouwen 18-49 jaar die ooit vaginale seks hadden)

x = vraag niet gesteld
NB: In dit schema is geen onderscheid gemaakt tussen hormoonspiraal (17,2%) en koperspiraal (3,6%). Let ook op bij pilgebruik: je moet ‘de pil’ en ‘de pil en condooms’ bij elkaar optellen.

Waarom vrouwen geen anticonceptie gebruiken…

Van de vrouwen van 18 tot en met 49 jaar gebruikt 41% dus geen anticonceptiemiddel. Zij konden hiervoor meerdere redenen geven, waardoor de percentages hieronder hoger uitkomen dan 100%. Veel vrouwen geven redenen waardoor ze geen risico op een onbedoelde zwangerschap lopen: ze hebben de laatste tijd geen seks waar ze zwanger van kunnen worden (15%), zijn zwanger of willen zwanger worden (20%) of kunnen niet zwanger worden (32%). In deze laatste groep zitten ook vrouwen die gesteriliseerd zijn of die een gesteriliseerde partner hebben. Een veel genoemde reden is echter ook dat vrouwen geen hormonen willen gebruiken (32%). Ook geeft 18% van deze vrouwen aan dat ze last hebben van bijwerkingen van hormonale anticonceptie. 

Redenen om geen anticonceptie te gebruiken (% vrouwen 18-49 jaar die ooit vaginale seks hadden)

x = niet gemeten

Risico op onbedoelde en ongewenste zwangerschap

Voor wie niet heeft opgelet bij biologie: een vrouw die vruchtbaar is en geen anticonceptiemiddel gebruikt, loopt risico om onbedoeld zwanger te worden als zij vaginale seks heeft. Een op de acht vrouwen (12%) van de ondervraagden loopt dit risico momenteel als je de cijfers bekijkt. Gelukkig resulteert lang niet alle onbeschermde seks in de vruchtbare periode in een zwangerschap. Mensen die juist graag zwanger willen worden zullen dat beamen. Voor 10 van de 1.000 vrouwen tussen de 18 tot en met 49 jaar resulteerde onbeschermde seks het afgelopen jaar in een onbedoelde zwangerschap. Let op: onbedoeld betekent niet per se ongewenst en resulteert dus lang niet altijd in een abortus. 

De cijfers van Rutgers lijken ietwat haaks te staan op alarmerende berichten over een explosieve toename van het aantal ongewenste zwangerschappen en aantal abortussen doordat vrouwen bang worden gemaakt voor hormonale anticonceptie. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) waarschuwde op Wereld Anticonceptie Dag voor desinformatie die vooral via sociale media wordt verspreid. Vooral jonge vrouwen zouden zich door influencers laten beïnvloeden die waarschuwen voor schadelijke stoffen in de pil en voor hormonen in het algemeen en daarom overstappen op de zogenaamde Fertility Awareness Methoden (FAM), bijvoorbeeld met behulp van een cycluscomputer die de lichaamstemperatuur meet. 

Natuurlijke versus hormonale anticonceptiemethoden 

Op die natuurlijke methoden had de Monitor Seksuele Gezondheid best iets dieper in mogen gaan. De termen cycluscomputer of FAM komen in het onderzoeksrapport verrassend genoeg niet voor. Maar daar gaat men aanvullend onderzoek naar doen, aldus Rutgers. Voor zover nu bekend is, gebruikt 1 op de 10 vrouwen van 25 tot 49 jaar die volgens de monitor geen anticonceptie gebruikt, een natuurlijke methode. Specifieker: kiest voor 6% terugtrekken en 4% voor periodieke onthouding.

Ook het percentage vrouwen dat hormonale anticonceptie gebruikt om een medische reden in plaats van als anticonceptie was interessant geweest. De pil en ook de hormoonspiraal worden immers ook veelvuldig ingezet om de menstruatiecyclus te reguleren – als behandeloptie bij aandoeningen als hevig bloedverlies, PCOS, endometriose, PMDD of PMS. Daarvan zijn overigens wel cijfers te vinden in een ander onderzoeksrapport (Het eerste anticonceptieconsult bij de huisarts, 2021). Van de vrouwen tussen de 16 en 25 jaar gaf  70% het voorkomen van zwangerschap aan als reden om anticonceptie te gaan gebruiken. De tweede veelgenoemde reden was menstruatie (64%).

Tijd voor de optelsom. Hoeveel vrouwen gebruiken nu precies hormonale anticonceptie? Als je alle hormonale methoden (pil, hormoonspiraal, hormoonpleister, anticonceptiestaafje) bij elkaar optelt, kom je op uit op 43,7 %. Dat is bijna de helft van alle vrouwen in de vruchtbare leeftijd.

Wat de verschillen per leeftijdsgroep zijn (spoiler: onder jonge vrouwen neemt het pilgebruik het sterkst af) is natuurlijk ook interessant. Voor die cijfers moeten we tot januari wachten. Dan wordt het onderzoeksrapport Seks onder je 25ste gepubliceerd en zijn naar verwachting ook meer cijfers over het gebruik van natuurlijke methoden onder jonge vrouwen, en welke methoden dat dan zijn, bekend. Wordt vervolgd.   

Over het onderzoek

De Monitor Seksuele Gezondheid maakt deel uit van de Leefstijlmonitor. Binnen de Leefstijlmonitor worden ook kerncijfers verzameld door middel van de Gezondheidsenquête van het CBS (Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor: CBS i.s.m. Rutgers, Soa Aids Nederland & RIVM, 2022). De uitkomsten zijn niet eenduidig door verschillen in de doelgroep en in de vragen die zijn gesteld. De cijfers voor pil- en anticonceptiegebruik in de Monitor Seksuele Gezondheid hebben betrekking op vrouwen van 18 tot en met 49 jaar die ooit vaginale seks hadden. De cijfers uit de Gezondheidsenquête hebben betrekking op alle vrouwen van 16 tot en met 49 jaar (pilgebruik) of op vrouwen die in de afgelopen 12 maanden seks hadden (anticonceptiegebruik). 

Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.

Foto’s: Shutterstock.

Lees ook:
Het grote pil gesprek (1): de onderbuikgevoelens
Is menstrueren wel nodig eigenlijk?
Gender & gezondheid: de rode draad