Je collega afsnauwen? Huilen omdat je tosti is aangebrand? Woedend worden als je partner de wc-bril omhoog laat staan of de dop niet op de tandpastatube draait? En dat allemaal net na de ovulatie ofwel eisprong? Je bent niet de enige. Van alle baarmoederbezitters met een menstruatiecyclus heeft 75% in meer of mindere mate last van PMS (voluit het premenstrueel syndroom). Zo’n 1 op de 20 vrouwen heeft een heftige vorm van dit verhaal. Zij hebben PMDD ofwel PMS to the max.
PMS to the max
Dat PMS bestaat is in zekere zin logisch. Je menstruatiecyclus wordt net als elk ander lichaamsproces aangestuurd door hormonsters hormonen. Als je niks van hun invloed zou merken, zouden deze hun werk niet goed doen. Top dus dat er tegenwoordig meer aandacht is voor de invloed van de vier fasen van de menstruatiecyclus en de invloed daarvan op je body and mind. Je cyclus in kaart brengen zodat je daar een beetje rekening mee kunt houden (de snauwerige PMS-fase is misschien niet het beste moment voor een functioneringsgesprek – of juist wel) is iets waarmee je je voordeel kunt doen.
Anders is dat voor ongeveer 1 op de 20 vrouwen in de vruchtbare leeftijd (1). Zij hebben zo’n heftige vorm van PMS dat er een aparte naam voor is: PMDD. De Engelse term is PreMenstrual Dysphoric Disorder. In Nederland wordt het ook wel PreMenstrueel Dysforie Syndroom, PreMenstruele Dysfore Stoornis (PMDS) of PreMenstrueel Spannings Syndroom (PMSS) genoemd. Hoe je het ook wilt noemen (wij houden het op PMDD), het extreme zusje van PMS zorgt voor hevige, vooral geestelijke, klachten in de weken voorafgaand aan de menstruatie en heeft daardoor een enorme impact op iemands leven.
PMS en PMDD: zoek de verschillen
PMDD is een cyclische op hormonen gebaseerde stemmingsstoornis. Dit betekent dat de klachten ontstaan in de luteale fase (na de eisprong) en afnemen zodra de menstruatie begint. Net zoals PMS-klachten, ja. Maar, we herhalen het nog maar even: PMDD is erger. Héél veel erger. Waar de klachten bij PMS meestal beperkt blijven tot prikkelbaarheid, eetbuien en pijnlijke boobies kan PMDD ernstige concentratieproblemen, depressiviteit, woedeaanvallen, intense stemmingswisselingen en zelfs suïcidale neigingen veroorzaken. Ja, dat lees je goed. Geschat wordt dat 30% van de vrouwen met PMDD ooit een zelfmoordpoging doet (2).
Alsof deze psychische klachten nog niet genoeg zijn, komt er ook een breed scala aan lichamelijke klachten bij. Denk aan onder andere vermoeidheid, een opgeblazen gevoel, gevoelige borsten en spier- of gewrichtspijn. Kortom: vreselijk. Vaak zeggen vrouwen met PMDD dat de aandoening hun leven ontwricht. Dat ze de helft van de maand niet zichzelf zijn. Steeds weer ziek zijn vanwege hun cyclus. Zo’n 14 dagen lang op ontploffen staan. Of dat ze iedere maand bijna twee weken lang niet kunnen functioneren en dus maar een half leven leiden.
Rondrazende hormonen
Wat PMDD precies veroorzaakt, is helaas niet duidelijk. Erfelijkheid speelt een rol, maar voor de rest lijkt het vooral een geval van vette pech. Wel is er zoals gezegd een duidelijke link met de menstruatiecyclus. Kort lesje biologie: na de eisprong stijgt het progesteronniveau om, als de eicel niet wordt bevrucht, weer te dalen. Het oestrogeenniveau, dat op het hoogst is tijdens de eisprong, daalt vervolgens snel.
Baarmoederbezitters hebben te maken met een achtbaan aan hormonen die iedere maand een ritje door je lichaam rijdt. Vrouwen met PMDD reageren veel heviger op deze hormonale schommelingen dan vrouwen zonder PMDD-klachten. Er is dus géén sprake van hormonale disbalans, maar van een extreme reactie op de natuurlijke hormoonfluctuaties in het lichaam. Simpel gezegd: die achtbaan functioneert prima, maar waar andere mensen na het ritje vrolijk verder gaan met het pretparkbezoek, is het bij vrouwen met PMDD helemaal mis.
Gebeurtenissen waarbij de vrouwelijke geslachtshormonen volop rondrazen, zoals zwangerschap, bevalling en overgang, beïnvloeden dan ook de mate van PMDD. Soms zorgt zwanger zijn ervoor dat de symptomen negen maanden lang wegblijven (helaas: na de geboorte van de baby kunnen ze weer volop terugkomen en zelfs voor een postnatale depressie zorgen) en meestal hebben vrouwen na de menopauze minder of helemaal geen PMDD-klachten meer.
Trial & error
Wat te doen als je denkt dat je PMDD hebt? Wachten tot na de menopauze is voor de meesten geen optie. Telkens weer zwanger worden zodat je driekwart jaar hopelijk geen last hebt van PMDD is ook wat extreem… Wat dan wel? Veranderingen in dieet en leefstijl kunnen soms helpen. Andere behandelopties zijn medicatie (de anticonceptiepil) of SSRI’s (selectieve serotonine heropname remmers; medicijnen die de (her)opname van serotonine vertragen). Vaak is het een kwestie van trial and error: proberen en kijken welke methode voor jou het beste werkt.
Helpt helemaal niets, dan is het ook mogelijk te kiezen voor een vervroegde overgang. Dit kan door een operatie (zoals een ovariëctomie, het verwijderen van de eierstokken) of door medicijnen die de werking van de eierstokken stoppen en zo een zogenaamde ‘chemische menopauze’ veroorzaken. Rigoreus? Jazeker. Maar maandelijks moeten dealen met zelfmoordgedachten, aan de lopende band vrienden kwijtraken of relaties zien stuklopen omdat je door de PMDD echt geen leuker mens wordt, maakt dat PMDD-ers vaak graag hun eierstokken en baarmoeder inruilen om zich weer normaal te voelen.
Track je cyclus
Een behandeling begint bij een diagnose. De snelste weg daarnaartoe: breng je menstruatiecyclus in kaart met een speciale app of houd een dagboek bij. Houden de klachten inderdaad verband met de menstruatiecyclus, dan ontdek je na een paar maanden een duidelijk patroon. Verander je iedere maand rond je eisprong in een hysterische feeks en voel je je weer prima zodra je menstruatie begint? Dan zou het wel eens een cyclische op hormonen gebaseerde stemmingsstoornis – met andere woorden: PMDD – kunnen zijn.
Je huiswerk doen voordat je naar de huisarts gaat, is enorm belangrijk. Omdat veel PMDD-klachten psychisch van aard zijn, maar het een lichamelijke aandoening is, ligt verwarring op de loer. Dat PMDD nog relatief onbekend is, helpt ook niet mee. Gemiddeld duurt het maar liefst 12 jaar voordat de juiste diagnose wordt gesteld (3). Woede, angst en stemmingswisselingen kunnen namelijk symptomen van PMDD zijn, maar ook van een psychische stoornis, zoals depressie, een angststoornis of een bipolaire stoornis. Juist daarom is het in kaart brengen van je menstruatiecyclus zo belangrijk.
Nee, je bent niet manisch depressief. Het lijkt alleen zo…
Voel je je de ene helft van de maand zwaar depressief, maar heb je de andere helft van de maand nergens last van, dan ben je niet manisch depressief. Nee, echt niet. Het lijkt misschien wel zo, maar de link met de cyclus wijst toch echt op PMDD. Laat je dus niet van het kastje naar de muur sturen, of met antidepressiva afschepen.
Besef dat deze aandoening niet ‘tussen de oren’ zit. PMDD is geen psychische stoornis. Sinds 2019 wordt PMDD erkend als een fysieke (namelijk een neuro-endocrine) stoornis. Met andere woorden: je bent niet gek, gestoord of compleet krankzinnig (al voelt het soms wel zo) en je bent zeker geen aansteller. Je hebt PMDD. Laat je vooral niet aanpraten dat ‘iedere vrouw wel eens last heeft van een maandelijks dipje’. Want PMDD is meer dan dat. Veel meer. Dus hup, naar de dokter ermee.
Heftige verhalen
Baarmoederverhalen zijn de échte verhalen. Soms zijn deze zo heftig dat er een naam voor is. Denk aan Miskraam. Bevalling. Onvruchtbaarheid. Menstruatie. Menopauze. PMDD. Endometriose. Het is belangrijk om deze verhalen te delen. Luister daarom eens naar de Libresse-podcast Baarmoederverhalen. Daarin gaat onderzoeksjournalist Liset Hamming in gesprek met experts, ervaringsdeskundigen en vrouwen om uit te vinden wat we wel en niet weten over onze baarmoeders. Aflevering 1 ging over endometriose. In aflevering 2 stond de perimenopauze centraal. Aanrader!
Bronnen: (1) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3462360/ , https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22611221/. (2) Eisenlohr-Moul, T., Li, H., & Peters, J. (2019, October). Premenstrual Dysphoric Disorder: Pathophysiology and (Barriers to) Evidence-Based Treatment. Symposium at the Yale Women’s Mental Health Conference, New Haven, CT. http://faq.iapmd.org/en/articles/3501363-where-did-the-30-suicide-stat-come-from. (3) Early analyses of the 2018 Global Survey of Premenstrual Disorders (GSPD) by University of Illinois-Chicago and IAPMD (https://iapmd.org/).
Photo by Malicki M Beser on Unsplash
Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.
Meer lezen over PMDD? Feiten en fabels/menstruatieproblemen
Meer luisteren over menstruatie? Check onze podcastselectie
Meer zien over menstruatie? Check onze filmselectie
Meer lezen over menstruatie? Check onze boekenselectie
Muziekje erbij? Check onze playlist
