Bij je geboorte heb je zo’n miljoen eicellen. In de puberteit zijn het er nog drie- tot vierhonderdduizend. Rond je 51ste ben je toe aan het allerlaatste eitje.

Voor wie zich een beetje gedegen op de overgang wil voorbereiden – of voor wie er middenin zit – is er De Overgang – Het No-Nonsense Handboek van journalist José Rozenbroek en verpleegkundig overgangsconsulent Jos Teunis die sinds veertien jaar een praktijk runt. Ze heeft becijferd dat ze in die tijd zo’n negenduizend vrouwen met overgangsklachten heeft gesproken. ‘Onwaarschijnlijk veel ja, maar dat heeft alles te maken met mijn werkwijze. De vrouwen die ik zie zijn zonder uitzondering druk; ze hebben een baan, een gezin met kinderen. Ik probeer hen in één consult zoveel mogelijk informatie en advies te geven waarmee ze verder kunnen. Dat komt neer op een uur lang keihard werken samen.’

Niet lullen, maar poetsen is ook de insteek van het boek waarin het hele proces van premenopauze tot en met postmenopauze – een periode die tussen de vijf en tien jaar beslaat – klip en klaar wordt uitgelegd. Geen ‘omarm je opvliegers’ in deze uitgave. Wel: wat doet die veranderende hormoonhuishouding met je? Word je er nu écht dommer, dikker, labieler en lelijker van? Nieuwe wetenschappelijke inzichten zijn door de auteurs met zoveel mogelijk concrete handvatten gemixt.

‘Net als menstruatie is dit geen sexy onderwerp’

Aanbevolen kost voor vrouwen van een zekere leeftijd zou je zeggen, want die zijn vaak slecht geïnformeerd. Iets dat Jos Teunis best begrijpt. ‘Net als menstruatie is dit geen sexy onderwerp. Als je begin veertig bent denk je er gewoon niet over na. De premenopauze sluipt er daardoor een beetje sneaky in. Jammer, want dat leidt tot onbegrepen klachten waarmee vrouwen vaak eindeloos blijven tobben.’ En die vage klachten resulteren weer in onterechte doorverwijzingen naar de psychiater, fysiotherapeut, orthopeed of reumatoloog. ‘De overgang is geen ziektebeeld. In medische opleidingen wordt er geen enkele aandacht aan besteed. Artsen zijn niet altijd goed op de hoogte en denken bijvoorbeeld dat je nog niet in de overgang bent zolang je nog menstrueert.’

Overgangsklachten zijn onder te verdelen in typische (opvliegers, nachtzweten, vaginale veranderingen, urineverlies) en atypische klachten, die ook door andere oorzaken kunnen worden uitgelokt. We noemen droge ogen, hoofdpijn/migraine, hartkloppingen, hoge bloeddruk, slaapproblemen, spier- en gewrichtsklachten en alle psychische en mentale veranderingen.

Word je nu écht dommer, dikker, labieler en lelijker van de overgang?

Ruim 1,3 miljoen Nederlandse vrouwen hebben momenteel last van de overgang. Van alle vrouwen krijgt 80% sowieso met overgangsklachten te maken, van wie 20% in hevige mate. Gemiddeld duren deze vier jaar tot tien jaar. Fijn: 25% heeft korter dan één jaar last en 20% komt er fluitend doorheen. Minder fijn: 9% van de zeventigplussers heeft nog altijd opvliegers en 15% tobt na tien jaar nog steeds. Lastig voor hen zelf, maar ook voor de maatschappij: 34% van het ziekteverzuim van vrouwen tussen de 45 en 60 jaar is terug te voeren op de overgang.

De top drie in de praktijk van Jos Teunis? ‘Stemmingswisselingen, concentratiestoornissen en veranderd gedrag staan op één. Vrouwen herkennen zichzelf niet meer en denken soms écht dat ze gek zijn geworden of depressief. De tweede plaats is ingeruimd voor een klassieker: ‘Opvliegers en nachtzweten. Nummer drie: seksualiteit.’ Seks en overgang, een dubbel taboe.

‘Ik hoor soms de opmerking: ik heb elke dag PMS’

‘Ik hoor soms de opmerking: ik heb elke dag PMS. Dat klopt in zekere zin, want of het nu postmenopauzaal is of premenstrueel: in beide gevallen zitten de vrouwelijke geslachtshormonen in een dip. Daardoor verandert er van alles in ons brein. Net zoals er van alles gebeurt in het puberbrein of rond de zwangerschap. Alleen is dat wél geaccepteerd. Wat dat betreft blijft Nederland een Calvinistisch landje. Bevallen met een ruggenprik? Dat is nog altijd een taboe. Menstruatiepijn? Daar moeten we niet over zeuren. Zo is het ook met de overgang. Rond je bevalling is er volop hulp. Daarna val je in een zwart gat. Het wordt tijd dat vrouwen beseffen dat je ook dan support kunt vragen. En dat het belangrijk is om jezelf goed te informeren, zoals je dat ook doet rond je zwangerschap.’

Een veranderende menstruatie – frequentie, hevigheid, duur – hoort uiteraard ook bij het proces. Doordat de oestrogeenproductie daalt, stimuleert het brein de aanmaak van het follikel stimulerend hormoon (FSH). Daardoor gaan de eicellen (follikels) meer oestrogeen aanmaken, waardoor er meer baarmoederslijmvlies wordt opgebouwd. Gevolg: hevigere menstruaties. Door die hogere oestrogeenproductie komen eicellen bovendien eerder tot rijping waardoor je eerder een eisprong krijgt en dus eerder ongesteld wordt. ‘Het lijkt dan misschien of je volop in je vruchtbare fase zit, maar eigenlijk is het een teken dat de overgang is begonnen.’

Het omgekeerde kan ook gebeuren: er komen minder eitjes tot rijping waardoor je minder vaak menstrueert of zelfs een paar maanden overslaat. Soms wordt er wel baarmoederslijmvlies opgebouwd, maar komt het niet tot een eisprong. Het slijmvlies wordt dan wel netjes afgevoerd, maar omdat er geen leeg eiblaasje is dat de aanmaak van progesteron stimuleert raakt de hormoonbalans verstoord en duurt zo’n eisprongloze menstruatie veel langer dan normaal: soms wel twee tot drie weken. ‘Zo’n eisprongloze menstruatie kan ook in de puberteit voorkomen en dezelfde klachten geven.’

 Na dat laatste eitje zitten we nog 40  jaar in de postmenopauze

De gemiddelde leeftijd waarop het allerlaatste eitje wordt opgebruikt is 51 jaar. Dat weet je pas achteraf: als je een jaar niet hebt gemenstrueerd heb je dus een jaar geleden je menopauze (letterlijk: laatste menstruatie) gehad. De levensverwachting van vrouwen die rond 1965 zijn geboren is momenteel negentig jaar. Na dat laatste eitje zitten we dus nog veertig jaar in de postmenopauze. Dat is niet per se goed nieuws. ‘Doordat de oestrogeenproductie met 80% daalt, is er een verhoogde kans op hart- en vaatziekten, osteoporose en dementie.’ Ook al geen feest: je huid wordt slapper, je haar wordt brosser en je taille verdwijnt. Maar dat kleine buikje blijkt weer gezond. ‘Als je eierstokken geen oestrogenen meer aanmaken zoekt het lichaam naar een alternatieve productiebron en dat is vetweefsel. Gemiddeld kom je twee kilo aan.’

De overgang is een proces dat je niet kunt uitstellen of stoppen. ‘Ook als je de pil slikt of een Mirena-spiraaltje hebt gaat het slinken van de eicelvoorraad gewoon door. Het spiraaltje zorgt ervoor dat je baarmoederslijmvlies minder dik wordt, waardoor je niet of nauwelijks menstrueert.’ Sommige vrouwen hebben extra pech en belanden vroeger dan gemiddeld in de overgang. ‘Roken is ook zo’n factor, dat scheelt twee tot vijf jaar. En natuurlijk zijn er ook medische oorzaken. Denk aan chemotherapie of bestralingen.’

Gaan we ooit iets verzinnen op het overgangsleed? Jos Teunis is optimistisch. ‘In ons omringende landen is hormoontherapie volstrekt geaccepteerd. Hier wordt het met de grootst mogelijke terughoudendheid voorgeschreven. Maar je krijgt er geen kanker van en voor de meeste vrouwen biedt een dagelijks hormoonpilletje alleen maar voordeel. Uiteraard is het maken van een persoonlijk risico profiel noodzakelijk om iemand risicovrij te laten starten met hormoontherapie. Nu we steeds ouder worden zou het ons tegen allerlei kwalen kunnen beschermen. Meer onderzoek naar de effecten op de langere termijn zou welkom zijn. Voor mijn dochters, twintigers, heb ik twee exemplaren van De Overgang opzij gelegd. Mijn boodschap daarin: ik hoop dat jullie de overgang niet meer hoeven mee te maken zoals wij dat nu doen. De oorzaak van alle klachten is een daling van de vrouwelijke geslachtshormonen. Daar is een oplossing voor, toch?’

De Overgang, Het No-Nonsense Handboek. Door José Rozenbroek en Jos Teunis. Uitgeverij Atlas Contact. Paperback € 24,99.

Over de auteurs
Jos Teunis  is verpleegkundig overgangsconsulent en orthomoleculair therapeut met een eigen praktijk. Daarnaast is ze verbonden aan de menopauzepoli van het OLVG West en het BovenIJ ziekenhuis in Amsterdam, waar ze samenwerkt met gynaecologen en seksuologen. Ze is gespecialiseerd in seksuologische hulpverlening.

Meer informatie:
jos-teunis.nl
overgangsconsulente.com
demenopauzespecialist.nl

Foto opening: Shutterstock

Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.

Lees ook:
Tijdens menstruatie vaker hartklachten
Heb ik soms een stollingsziekte?
Hoera voor de overgang