Van alle soorten hoofdpijn komt migraine het meest voor: naar schatting 2 tot 2,5 miljoen Nederlanders hebben er last van. Onderzoeker en farmacoloog Antoinette Maassen van den Brink van het Erasmus MC: ‘De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) plaatst migraine zelfs op de tweede plaats van de meest invaliderende aandoeningen bij vrouwen. Als je mannen en vrouwen bij elkaar optelt staat migraine op de zesde plaats.’

Bij vrouwen komt migraine twee tot drie keer vaker voor dan bij mannen. Een op de tien vrouwen heeft bovendien last van menstruatie gerelateerde migraine. ‘Dat er een verband is met hormonen, was al duidelijk. Migraine ontstaat vaak na de puberteit. Maar opmerkelijk genoeg was het onderliggende mechanisme van de relatie met de menstruatiecyclus nog nooit onderzocht. Vaak worden de wisselende hormoonwaarden bij vrouwen tijdens wetenschappelijk onderzoek juist als ‘verstorend’ beschouwd, en laat men deze liever buiten beschouwing. Daarom zijn de meeste proefdieren ook mannelijk.’

Uitzondering op de regel was een klein Amerikaans onderzoek uit de jaren zeventig. Daaraan deden maar heel weinig vrouwen mee. ‘Zij kregen oestrogeen toegediend en daarmee leek het mogelijk een migraine aanval uit te stellen. Probleem is alleen: zodra je ermee stopt komt de aanval alsnog. Bovendien stuurt oestrogeen ook andere processen in het lichaam aan. Je kunt het dus niet zonder schadelijke bijwerkingen toedienen. Om een adequaat medicijn te kunnen ontwikkelen, moet je begrijpen wat er gebeurt.’

‘Het viel nog niet mee om 22 vrouwen met een regelmatige cyclus te vinden die géén anticonceptiepil gebruikten’

Het onderzoek van Maassen van den Brink en haar team, met een hoofdrol voor promovenda Khatera Ibrahimi, was een eerste stap in die richting. ‘We hebben circa 66 vrouwen onderzocht, deels in de vruchtbare leeftijd, deels in de menopauze en deels een controlegroep. ‘Het viel nog niet mee om 22 vrouwen met een regelmatige cyclus te vinden die géén anticonceptiepil gebruikten; aangezien dat nu meestal als eerste wordt aangeraden aan vrouwen die hormonale migraine hebben.’

Ook de uitvoering was een hele klus, zegt de universitair hoofddocent van het Erasmus MC. ‘Voor het onderzoek was belangrijk dat de hormoonwaarden exact op de eerste dag van de cyclus werden gemeten, de dag dat de menstruatie begint.’ Maar zelfs de regelmatigste cyclus laat zich niet dirigeren, zo bleek. ‘Die eerste dag was dus heel vaak in het weekend of tijdens de feestdagen.’

Tijdens het onderzoek werd vooral naar de activiteit van de vijfde hersenzenuw gekeken, die de hoofdpijn veroorzaakt. De onderzoekers ontdekten dat de activiteit daarvan bij gezonde vrouwen verandert gedurende de menstruatiecyclus. De hoogste activiteit werd rond het begin van de cyclus gemeten. Opvallend: bij vrouwen met menstruele migraine was verandering niet aanwezig, de activiteit van hun hersenzenuwen bleef gedurende de hele cyclus gelijk.

Het was al bekend dat een acute verandering in de hormoonspiegel een migraine aanval kan uitlokken. Maar tijdens het onderzoek van het Erasmus MC bleken de hormoonspiegels bij vrouwen met menstruele migraine af te wijken. ‘Zij blijken een lagere oestrogeen piek te hebben dan gezonde vrouwen en lijken ook anders op hormoonveranderingen te reageren. Deze studie was niet opgezet om verschillende bloedwaarden aan te tonen, dus dit was een gelukkige bijvangst.’

‘Het bewijs is nu wél geleverd dat er een biologische oorzaak is. Er is een fysiek verschil. Vrouwen stellen zich niet aan’

Is een adequate behandeling van menstruele migraine nu dan eindelijk in zicht? ‘Helaas, zo eenvoudig ligt het niet. Want hoe dat hormonale verschil precies ontstaat, is nog niet duidelijk. Maar het bewijs is nu wél geleverd dat er wel degelijk een biologische oorzaak is. Er is een fysiek verschil. Vrouwen stellen zich niet aan.’ En dat rechtvaardigt verder onderzoek. ‘Belangrijk, want migraine is een groot, maar helaas verborgen probleem. Je gaat misschien niet dood aan migraine, maar je gaat er wel aan kapot.’

Een volgende stap op weg naar een oplossing is inmiddels gezet. Eind vorig jaar is het Migrainefonds opgericht, dat fondsen werft om onderzoek naar migraine te financieren. En binnen het Erasmus MC, samen met het LUMC, hebben de afdelingen Gynaecologie, Neurologie en Farmacologie de krachten gebundeld voor vervolgonderzoek. ‘Die multidisciplinaire aanpak is heel bijzonder.’

Meer informatie:
Nederlandse Vereniging van Hoofdpijnpatiënten 
Stichting Migrainefonds

Lees ook:
Tijdens menstruatie vaker hartklachten
Heb ik soms een stollingsziekte?