Baarmoeders kunnen baren. Dat zal helder zijn. Maar nu Nederlandse en Vlaamse vrouwen gemiddeld nog maar 1,55 kinderen op de wereld zetten, is de tijd dat hun baarmoeder zich met haar kerntaak bezighoudt best beperkt geworden. Aan zwanger zijn en baren wordt gemiddeld nog maar twee procent van de totale tijd besteed dat iemand met een baarmoeder ofwel uterus leeft. Dit is één van de interessante inzichten uit het recent verschenen boek Biografie van de Baarmoeder van gynaecoloog Marlies Bongers en schrijver Corien van Zweden, die samen een geslaagde poging deden om het complete verhaal van een mysterieus en vaak onbegrepen orgaan op papier te zetten.
Wie vaker over gynaecologische onderwerpen leest, heeft de naam Marlies Bongers waarschijnlijk al herkend. Zij is als gynaecoloog gespecialiseerd in menstruatieklachten en is verbonden aan het Máxima MC in Eindhoven. Sinds 2015 is ze bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Maastricht. Haar oratie ging over een veelvoorkomend medisch probleem: hevig menstrueel bloedverlies. Journalist Corien van Zweden publiceerde verschillende boeken, waaronder Borsten – De levensloop van een intiem lichaamsdeel. ‘We hopen met dit boek een bijdrage te leveren aan de verdwijning van het taboe op al die problemen die met baarmoeders samenhangen: het bloedverlies tijdens de menstruatie, de soms zeer hevige krampen, de ziektes die baarmoeders kunnen treffen en de opvliegers en andere klachten die kenmerkend zijn voor de menopauze,’ zeggen de auteurs.
Pas in de pubertijd laat de baarmoeder voor het eerst van zich horen
Biografie van de Baarmoeder geeft antwoorden op vragen die ten onrechte ongesteld zijn gebleven, terwijl de antwoorden interessant zijn. Want wat weten we eigenlijk over dat peervormige orgaan dat vaak als belangrijk wordt gezien voor de identiteit van vrouwen, maar waarmee diezelfde vrouwen niet zelden ook een haat-liefde verhouding hebben? De eerste jaren van je leven merk je niet eens dat je er een hebt. Pas in de puberteit laat deze holle spier tussen de blaas en de endeldarm voor het eerst van zich horen. Dan wordt in samenwerking met de hormonen namelijk de menstruatiecyclus op touw gezet. Dat maandelijkse feestje wordt zo’n veertig jaar trouw georganiseerd. Zolang er geen sprake is van zwangerschap tenminste – in die levensfase blijkt dat de hoofdrolspeler van het boek tot wel vijfhonderd keer groter kan worden. Daarna wordt het hele vruchtbaarheidscircus met de nodige tamtam – tijdens de beroemde en beruchte overgang dus – weer afgebouwd.
De baarmoeder als storende factor
Eigenlijk merk je pas dat je een baarmoeder hebt als deze zich krachtig samentrekt. Tijdens een orgasme bijvoorbeeld – niet voor niets een perfecte remedie tegen menstruatiekramp. Beruchter zijn natuurlijk de samentrekkingen tijdens de menstruatie – een krampende pijn die door zestig tot tachtig procent van de menstruerende mensen als onaangenaam of zelfs zeer onaangenaam wordt ervaren. Ergo: we gaan er pas aandacht aan besteden als er problemen zijn. Daar zoomt Biografie van de Baarmoeder uiteraard in alle opzichten op in, want niet alleen aan de anatomie, de menstruatiecyclus, manieren om zwangerschap te omzeilen, zwangerschap, het baren zelf en de jaren na de menopauze komen aan bod. Ook aan de baarmoeder als storende factor, door vleesbomen en gezwellen, vruchtbaarheidsproblemen en aandoeningen als bijvoorbeeld endometriose wordt ruim aandacht besteed.
Tot in de recente geschiedenis was er over de baarmoeder, haar exacte positie in het lichaam en haar functioneren, weinig bekend. Al was de baarmoeder al vroeg in de geschiedenis het onderwerp van speculaties en vreemdsoortige theorieën; die vaak door mannen werden geformuleerd. Waar zat dat orgaan – dat zich alleen toonde als er een kind op komst was – de rest van de tijd verstopt? Hoe zag het er precies uit, wat was haar rol en hoe moest je die maandelijkse bloedingen duiden?
Een problematisch en complex orgaan…
De vroegste vermelding van een baarmoeder is een papyrustekst uit 1800 voor Christus, lezen we in de Biografie van de Baarmoeder. ‘Moeder der mensen’ was een van de namen die de oude Egyptenaren de baarmoeder gaven. Meteen dan wordt de baarmoeder als een nogal problematisch en complex orgaan beschreven. Dat werd er in de vierde eeuw voor Christus niet beter op. Door filosoof Plato en de arts Hippocrates werd de baarmoeder als ambivalent en bij tijden zelfs gevaarlijk beschouwd. Dat het orgaan een rol speelde in de voortplanting was duidelijk, maar hoe de menstruatie moest worden opgevat, was een lastiger vraagstuk. Men ging er in de oudheid vanuit dat het maandelijkse bloedverlies met het afvoeren van afvalstoffen en giffen te maken had. Een schoonmaak die het superieure mannenlichaam niet nodig had.
Hippocrates ontwikkelde het idee van de ‘wandelende baarmoeder’. Het orgaan zou vrij door de buikholte zwerven en kon daardoor andere organen in de verdrukking brengen, met allerhande klachten tot gevolg. Dat wandelen werd, zo dacht men, veroorzaakt door een ophoping van zaad en menstruatiebloed. Uit dat mengsel kwamen dampen vrij, die de baarmoeder door de buikholte heen omhoogstuwden. Er was een goede en eenvoudige remedie tegen deze kwaal: geurtherapie. Als je de stank van brandende wol, zwavel, bevergeil en asfalt in de neus van een vrouw liet komen, zou de wandelende baarmoeder schrikken en als vanzelf in beweging komen. Een aangename bloemengeur in de buurt van de vagina kon haar vervolgens de weg terug naar het bekken wijzen.
Een linkerkamer voor meisjes en een rechterkamer voor jongetjes
Omdat sectie op de dode mensenlichamen lang ongebruikelijk was, werden hypotheses opgesteld op basis van voelen en kijken, aangevuld met kennis die was opgedaan door het snijden in dode zoogdieren. Daardoor heeft men eeuwenlang gedacht dat de menselijke baarmoeder uit meerdere kamers bestond. Over het aantal kamers verschilde men van mening. Sommigen dachten zeven, anderen hielden het op twee. Zo ook de Grieks-Romeinse arts Claudius Galenus (geboren in 129 voor Christus), die opperde dat de baarmoeder een linkerkamer had waarin meisjes konden groeien en een rechterkamer voor jongetjes. Pas in de zestiende eeuw – toen sectie op dode lichamen werd toegepast om kennis te verzamelen – verschenen de eerste anatomische tekeningen van baarmoeders, eileiders en eierstokken.
Tegenwoordig zijn er maar een paar muisklikken nodig om niet alleen gedetailleerde anatomische tekeningen, maar ook echobeelden, 3D-foto’s of zelfs filmpjes van de baarmoeder op het laptopscherm te toveren. Wat niet betekent dat alle raadsels rond de baarmoeder zijn opgelost. Ook is het negatieve beeld rondom baarmoeders nog niet verdwenen. De ideeën die we hierover hebben zijn nog steeds ambivalent. Vergelijk het gevoel van trots rondom een zwangerschap versus de schaamte rondom de menstruatie.
Over het waarom van een boek over baarmoeder zeggen de auteurs dan ook: ‘Wat zou het mooi zijn als jonge meisjes hun buikpijn en hun tampons niet meer angstvallig hoeven te verstoppen. Als een vrouw zonder aarzeling tegen haar werkgever kan zeggen dat ze een dagje thuis blijft werken omdat ze hevig menstrueert. En als een andere vrouw zonder gêne kan vragen of haar werktijden tijdelijk kunnen worden aangepast, omdat ze vanwege de overgang nachtenlang wakker ligt. Wat zou het mooi zijn als we voortaan allemaal zonder schaamte en met kennis van zaken kunnen spreken over alles wat de baarmoeder aangaat.’
Mail & Win
Wij geven drie exemplaren van Biografie van de baarmoeder cadeau. Mail je naam en postadres voor 31 mei naar redactie @ period.nl. De winnaar krijgt per email bericht. Het boek wordt door uitgeverij De Arbeiderspers naar de winnaar gestuurd. CLOSED
Niet gewonnen? Niet getreurd. Je kunt Biografie van de baarmoeder – Het ingenieuze orgaan dat vaak niet begrepen wordt van Marlies Bongers & Corien van Zweden voor € 24,99 bestellen bij onder meer Bol.com. Tip: je vindt Biografie van de Baarmoeder ook op Storytel. Abonnees kunnen onbeperkt boeken lezen en luisteren voor maar € 12,99 per 30 dagen. de eerste maand is gratis.
Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.
Meer lezen, kijken of luisteren?
Leeswijzer
Puberboekengids
Boeken over de overgang
Filmwijzer
Playlist
Podcast-selectie
