UPDATE Menstruatiearmoede is opnieuw een trending topic nu Schotland als eerste land ter wereld menstruatieproducten voor alle vrouwen gratis beschikbaar maakt. Moet Nederland het Schotse voorbeeld volgen?
Hoewel het onderwerp in andere landen al jaren hoog op de agenda staat, leek menstruatiearmoede hier tot voor kort niet te bestaan. Dat wil zeggen: bij een inventarisatie van Period! in 2017 reageerden organisaties voor daklozenopvang en voedselbanken nog alsof ze water zagen branden. Geen onderzoek naar gedaan. Geen behoefte aan gedoneerde menstruatiecups et cetera. Er is zelden vraag naar hygiëneproducten in opvangcentra. Kortom: menstruatiearmoede is geen thema dat in Nederland speelt. Dat is inmiddels anders.
Kamervragen leiden tot onderzoek
De Kamervragen die op 28 mei werden gesteld door PvdA-leden Lilianne Ploumen en Gijs van Dijk, waren het startsein om de situatie ook hier in kaart te brengen. Uit onderzoek van De Bovengrondse bleek vervolgens dat menstruatiearmoede inderdaad ook in Nederland leeft. Het feministische platform ondervroeg daarvoor ruim vijftig organisaties die werken met mensen die leven rond de armoedegrens, zoals de Voedselbank, en circa 170 vrouwen. Sommigen van hen bezuinigen op boodschappen zodat ze menstruatieproducten kunnen kopen, anderen missen werk of school door gebrek aan maandverband of tampons.
Ook Plan International Nederland deed onderzoek, met de hashtag bloedserieus. (Niet te verwarren met de landelijke voorlichtingscampagne Bloedserieus, over hevig menstrueel bloedverlies, met een jaarlijkse campagnemaand in november). Uit deze research onder duizend meisjes tussen de 12 en 25 jaar bleek dat 9% van hen wel eens te weinig geld heeft gehad om tampons of maandverband te kopen. Een even grote groep (ook 9%) heeft ooit een vriendin of kennis moeten vragen om een menstruatieproduct vanwege geldgebrek en bijna 2% heeft om die reden een product hergebruikt.
Menstruatiearmoede: een dubbel taboe
Wat menstruatiearmoede een nog groter probleem maakt, is de schaamte rond het onderwerp. Zo blijkt uit het onderzoek van Plan International dat een kwart van de ondervraagde meisjes en jonge vrouwen het liever voor zichzelf houdt als ze ongesteld is. Een derde van hen vindt menstruatie maar een ongemakkelijk onderwerp in gesprekken met vrienden en bijna de helft voelt zich vies als ze ongesteld is. Tja, dan vraag je natuurlijk niet zo makkelijk aan je vriendin of ze misschien een tampon heeft als jij krap bij kas zit.
Nog meer cijfers: 54% van de deelnemende meiden vindt menstruatieproducten te duur en 19% vindt het kopen ervan gênant. Ook uit het onderzoek van de Bovengrondse onder minima blijkt de gêne; ‘een groot taboe’, ‘hier praat je met niemand over’ en ‘absoluut niet bespreekbaar’, aldus enkele van de ondervraagde vrouwen. Een mannelijke hulpverlener om menstruatieproducten vragen? Liever gebruiken ze niets of vodden. Andere alternatieven waarmee Nederlandse vrouwen die geen tampons of maandverband kunnen betalen zich behelpen, zijn kranten en wc-papier. Eén vrouw in de bijstand gaf zelfs aan wel eens de luiers van haar jonge kinderen te gebruiken.
Gratis ongesteldheidsproducten voor alle vrouwen
Is de uitkomst van deze twee onderzoeken verrassend? Nou, nee. Uiteraard is de situatie in Nederland vergelijkbaar met die in andere Europese landen. Alleen wordt daar al jaren volop actie ondernomen. Schotland werd in 2018 het eerste land ter wereld dat gratis menstruatieproducten verstrekte op scholen en universiteiten en heeft nu een volgende primeur. Het wetsvoorstel van parlementslid Monica Lennon, dat menstruatieproducten gratis beschikbaar moet maken voor alle Schotse vrouwen, werd op 25 november j.l. unaniem aangenomen. Het is voortaan de verantwoordelijkheid van de lokale politiek om menstruatieproducten via openbare gebouwen en overheidsinstellingen te verspreiden.
In de UK leeft het onderwerp ‘period poverty’ aanmerkelijk langer dan in Nederland. Het wemelt van de lokale en particuliere initiatieven. In Londen reed bijvoorbeeld een Tampon Taxi rond met gratis menstruatieproducten voor daklozen. The Red Box Project heeft honderden inzamelingspunten voor menstruatieproducten geïnitieerd, in Engeland en ver daarbuiten (bijvoorbeeld in Tokio). De ingezamelde producten zijn bestemd voor schoolgaande meisjes. Dat dit initiatief in Engeland begon, is niet toevallig. Onderzoek van Plan UK zette het probleem (menstruatiearmoede in westerse landen) jaren terug al op de kaart. Nederland loopt niet voor de troepen uit.
Ook in de VS staat menstruatiearmoede al jaren op de agenda. Kijk bijvoorbeeld naar Period.org (geen familie) dat in alle 50 Amerikaanse staten en nog zo’n 30 andere landen ‘chapters’ heeft op universiteiten, van waaruit menstruatieproducten worden ingezameld. In Nieuw Zeeland werd een petitie gestart om menstruatieproducten gratis beschikbaar te stellen in scholen nadat uit onderzoek onder 5.000 vrouwen bleek dat meer dan de helft van de respondenten wel eens moeite had deze producten te betalen. Voor menstruatiearmoede 2.0 moeten we uitwijken naar ontwikkelingsgebieden waar ongesteldheid zo’n taboe is, dat het niet alleen aan producten ontbreekt, maar ook aan voorlichting. Door hardnekkige taboes en door gebrek aan verzorgingsproducten en sanitair (schoon water) missen meisjes en vrouwen noodgedwongen school en werk. Met als gevolg: gezondheidsproblemen en economische achterstanden.
Hoe wappert de rode vlag in Nederland?
Hoe wappert de rode vlag in Nederland? Ook hier zijn inmiddels meerdere lokale inzamelingsacties gestart. In navolging van de actie van De Bovengrondse in november 2019 onder de naam Het Damesverband (geweldige naam!) die als doel had om 50.000 euro op te halen om 800 minima een jaar lang van menstruatieproducten van een specifiek A-merk te voorzien. Door het Schotse wetsvoorstel dat unaniem werd aangenomen, laait de discussie hier opnieuw op. Liliane Ploumen – die vorig jaar bakzeil haalde na haar vragen aan de regering – kondigde aan het onderwerp menstruatiearmoede opnieuw op de politieke agenda te zetten. Zij pleit voor een nationaal plan en stapt opnieuw naar de Tweede Kamer om gratis ongesteldheidsproducten voor minima mogelijk te maken. Dit zei zij onder meer tegen NPO Radio1.
Goed idee? Ja en nee. Menstruatiearmoede is niet alleen een economische kwestie. Door schaamte blijven menstruatieproblemen – gezondheidsproblemen én gebrek aan producten – nog te vaak onder de radar verborgen. Te veel meisjes en vrouwen schamen zich nog altijd voor een volstrekt normaal fenomeen. Ook in Nederland. Meer voorlichting over de oorsprong van menstruatietaboes en over menstruele gezondheid in het algemeen zijn misschien harder nodig dan gratis producten, als je achterstanden door menstruatie definitief uit de wereld wilt helpen.
In de podcast De Dag van Elisabeth Steinz op NPO Radio 1 vertelt Paula Kragten, oprichter van Period! en schrijver van het boek Mooi rood is niet lelijk, waarom het gratis beschikbaar stellen van ongesteldheidsproducten niet het enige antwoord is op menstruatiearmoede. Terugluisteren kan hier.
Lees ook:
Woord van het jaar: menstruatiearmoede
Krantenpagina’s in je onderbroek
Pure luxe?
Power to the period!
Ongesteld op school
Foto opening: Shutterstock.
Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.
