Niet naar school kunnen omdat je ouders geen maandverband/tampons kunnen betalen en je dus bang bent voor doorlekken. Zo’n situatie associeer je met een land ver-ver hier vandaan. Niet met de rijke westerse wereld. Toch?

Helaas. De term ‘period poverty’ – vrij vertaald ‘menstruatiearmoede’ – schopte het in 2017 tot menstruatieterm van het jaar in de westerse wereld. Opvallend genoeg ging het nu dus niet alleen over de schrijnende toestanden waarmee miljoenen meiden en vrouwen in bijvoorbeeld Afrikaanse of Aziatische landen kampen, maar juist om de situatie vlak bij huis. Om menstruatiearmoede in landen waar keuzestress tot voor kort de belangrijkste menstruatiestress leek, wegens de overkill aan producten in de winkelschappen. Wat is er aan de hand?

Maandverband en tampons: niet-essentiële luxegoederen?

De wereldwijde period poverty-discussie begon – kort door de bocht – in 2014 met de Stop Taxing Periods campagne van de toen 21-jarige Britse studente Laura Coryton. Zij protesteerde daarmee tegen het feit dat menstruatieproducten in het Verenigd Koninkrijk onder het 5% extra belastingtarief voor ‘niet-essentiële luxegoederen’ vallen. Met haar handtekeningenactie zette ze een mondiale protestbeweging in gang, want die situatie bleek niet uniek.

In onder meer de Verenigde Staten, Australië, Canada, Frankrijk, Zwitserland en Duitsland gingen mensen de straat op en werd de tamponbelasting een punt op de politieke agenda. Met succes. In 13 Amerikaanse staten en in Canada is de tampontax inmiddels geheel of gedeeltelijk afgeschaft. Van de Europese lidstaten met een hoog BTW-tarief voor menstruatieproducten ging onder meer Frankrijk overstag; een maatregel die de staatskas zo’n 55 miljoen euro per jaar scheelt. België besloot afgelopen oktober tot een verlaging naar het 6% tarief. In Nederland is het tarief overigens altijd 6% geweest.

Verkleed als tampon de straat op…

Wie nu denkt: boeiend, want wat kost dat menstrueren nu helemaal? De actievoerders gaan niet als tampon verkleed de straat op omdat zij gratis producten willen, maar om een merkwaardig staaltje fiscale discriminatie aan de kaak te stellen. Waarom zijn producten die vrouwen nodig hebben om in de samenleving te participeren een luxe-item, terwijl scheermesjes, condooms, erectiepillen, helikopters en gesuikerde bloemen wel van een lager belastingtarief of zelfs van BTW-vrijstelling profiteren.

Menstrueerders willen best voor hun favoriete maandverbandmerk betalen. Maar niet iedereen kan dat. Voor bijvoorbeeld daklozen, vluchtelingen en gedetineerden kan het een uitdaging zijn om hun menstruatie op een waardige manier te managen. Honderden zo niet duizenden initiatieven zijn er waar je menstruatieproducten voor kwetsbare groepen kunt doneren. Alleen in het Verenigd Koninkrijk zijn er al meer dan 500 in kaart gebracht. Soms gerund door een handjevol vrijwilligers, soms opererend onder de vlag van een overkoepelende organisatie, zoals het Amerikaanse The Homeless Period Project.

Met een sok in je onderbroek naar school

Menstruatiearmoede bestaat, zoveel is duidelijk. Met het besef dat dit probleem ook de ontwikkeling van schoolkinderen in de weg staat, is de discussie opnieuw naar een hoger level getild. Een groeiend aantal mist school om de eenvoudige reden dat ze zich geen menstruatieproducten kunnen veroorloven. In een aantal Amerikaanse Staten, waaronder Californië en Illinois, zijn inmiddels voorstellen aangenomen die de verstrekking van menstruatieproducten aan schoolkinderen wettelijk verplicht moeten maken.

In Londen gingen 20 december j.l. honderden mensen de straat op om op de noodzaak van gratis menstruatieproducten voor schoolkinderen te wijzen. ‘Kinderen van nog maar 11 jaar gaan gebukt onder schaamte omdat ze zich met sokken moeten behelpen of tissues in hun ondergoed vast tapen,’ zegt Amika George; de 18-jarige initiatiefnemer van de #FreePeriods campagne. De petitie die ze op Change.org startte, is al door meer dan 100.000 mensen ondertekend.

Menstruatiearmoede op politieke agenda

Ook in Schotland staat period poverty hoog op de agenda. Onder meer bij parlementslid Monica Lennon die wil dat de verstrekking van menstruatieproducten aan minima door de overheid wordt geregeld via centrale uitgiftepunten, en daarvoor een wetsvoorstel indiende. Ook op scholen en universiteiten zouden menstruatieproducten gratis beschikbaar moeten zijn. ‘Toiletpapier, zeep en papieren handdoekjes zijn dat in openbare toiletten immers ook,’ vertelt ze aan Period! Magazine.

‘Met mijn voorstel wil ik niet alleen menstruatiearmoede bestrijden, maar ook het stigma dat nog steeds rond menstruatie hangt,’ zegt Lennon. ‘Want hoewel Schotland zo’n 1,3 miljoen vrouwen in de vruchtbare leeftijd telt die samen bijna 90 miljoen dagen per jaar ongesteld zijn, blijft menstruatie een taboeonderwerp. Dus wordt er fluisterend of helemaal niet over gesproken. Deze houding is cultureel bepaald. Dat inzien, is cruciaal om te kunnen begrijpen waarom beschikbaarheid van menstruele producten in het Schotland van nu nog steeds een issue is.’

Een studie door ActionAid liet in 2016 zien dat 54% van de Britse vrouwen zich geneert om over haar menstruatie te praten. ‘De ongemakkelijkheid waarmee over menstruatie wordt gesproken is precies de reden waarom het onderwerp niet de politieke aandacht krijgt die het verdient. Voordat ik in september 2016 over mijn plan debatteerde, was het woord ‘tampon’ nog maar één keer eerder gevallen in het Schotse parlement, in de afgelopen 17 jaar. Namelijk in 2004, toen het ging over zwerfafval langs Schotse stranden.’

Nederland: niet naar school hoeven tijdens je menstruatie 

Maar hoe zit dat dan in Nederland? Komt menstruatiearmoede hier niet voor? Onderzoekscijfers zoals die van PlanUK (16% van de ondervraagde Britse families heeft moeite met het financieren van menstruatieproducten) zijn er niet. Het onderwerp lijkt hier niet te leven. Een Nederlandse distributeur van menstruatiecups die een goed doel op Nederlandse bodem zocht om producten aan te doneren, zoekt nog steeds.

Uit een belrondje met onder meer organisaties voor de 27.000 dak- en thuislozen die Nederland volgens het CBS telt (van wie 20% vrouw) blijkt alvast dat menstruatiearmoede hier geen thema is. Volgens een woordvoerder van de branchevereniging Federatie Opvang krijgt 95% van de daklozen financiële steun, bijvoorbeeld in de vorm van een bijstandsuitkering. Daarmee zouden zij in staat moeten zijn in hun eigen levensonderhoud te voorzien. Daarbij zijn in opvangcentra doorgaans hygiëneproducten aanwezig, al regelt elk centrum dit voor zich en wordt er zelden naar gevraagd.

Volgens de Vereniging van Voedselbanken leeft in Nederland momenteel 1,2 miljoen mensen onder de armoedegrens. Het aantal kinderen met risico op armoede wordt op 421.000 geschat; dat is 1 op de 8 (cijfers 2014). De ruim 160 Nederlandse voedselbanken verstrekten in 2016 aan 135.000 mensen aanvullende voedselpakketten. Pakketten met voeding dus. ‘Sommige voedselbanken hebben incidenteel ook producten als waspoeder, tandpasta en maandverband in het pakket,’ zegt woordvoerder Pien de Ruig. Kostbare producten, die welkom kunnen zijn als je moet rondkomen van laten we zeggen 25 euro per week. Maar non-food producten worden dus niet structureel verstrekt.’

Welk menstruatieonderwerp speelt hier dan wél een rol? Inventarisatie van de media-aandacht in Nederlandse kranten en tijdschriften en op radio en tv leert dat ‘menstruatieverlof’ anno 2017 met stip op nummer 1 staat. Niet naar school of werk hoeven omdat je ongesteld bent. Een heel ander, ietwat decadenter verhaal.

Meer over menstruatiearmoede:
Menstruatiearmoede: de stand in Nederland
Nu ook in Nederland: menstruatiearmoede

Foto opening: Shutterstock.

Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.