Mensapen en mensen zijn niet de enige zoogdieren die menstrueren. Ook sommige vleermuizen en spitsmuizen doen dat. Maar blijkbaar is maandelijks bloedverlies geen voorwaarde voor een succesvolle voortplanting. Konijnen – die nogal een reputatie hebben – worden tenslotte ook niet ongesteld. Wat is dan het nut van menstruatie?

Eigenlijk verloopt de cyclus van alle zoogdieren hetzelfde: het endometrium ofwel baarmoederslijmvlies wordt dikker zodat er een eitje kan nestelen. Vindt er geen bevruchting plaats, dan wordt de overtollige laag afgevoerd. Bij de meeste zoogdieren is die laag zo dun dat deze volledig door het lichaam wordt opgenomen. Bij mensen en een aantal andere zoogdieren is de laag dusdanig dik dat een deel ervan via de vagina het lichaam verlaat.

Naast mensen menstrueren bijna alle Afrikaanse en Aziatische apen, samen zo’n vijftig soorten. Er zijn ook niet-primaten die menstrueren, waaronder de Afrikaanse olifantspitsmuis, de Aziatische tupaia (een halfaapje) en vier soorten vleermuizen. Onlangs is de Egyptische stekelmuis aan het rijtje toegevoegd. Verder zijn waarnemingen gedaan bij olifanten en coyotes, maar bewijs is er nog niet.

Wat is het evolutionaire voordeel?

Als maandelijks bloedverlies geen voorwaarde is voor een succesvolle voortplanting, wat is dan het nut van menstruatie? We vragen het Bas Defize, als moleculair bioloog gespecialiseerd in de ontwikkelingsbiologie aan het University College Utrecht. Hij helpt ons meteen uit de droom, want op die vraag blijkt geen 100% sluitend antwoord mogelijk. ‘Sommige structuren ontstaan nu eenmaal gedurende de ontwikkeling van een soort. De vraag is dan: heb je er erg veel last van? Dat is bij menstruatie niet het idee. Het is natuurlijk wel zo dat het opbouwen van een dik endometrium energie kost. Dat is energetisch gezien niet gunstig. Dat leidt weer tot de vraag: wat is het evolutionaire voordeel van het hebben van zo’n dikke laag?’

Daar zijn interessante theorieën over. ‘De eerste is dat de innesteling van een embryo eigenlijk iets heel verschrikkelijks is; een soort oorlog die wordt gevoerd. Een dikkere wand biedt de baarmoeder meer bescherming. Een tweede verklaring is dat een dikkere wand helpt bij de embryoselectie. Als een embryo niet goed is, ga je er niet in investeren. De baarmoederwand van de mens is beter geschikt is om de embryokwaliteit te meten. Een andere verklaring is dat de hersenen van mensen in vergelijking met die van andere zoogdieren aan de forse kant zijn. Een foetus met potentieel grote herseninhoud zou meer voedingsstoffen en zuurstof verlangen. Hersenweefsel vraagt namelijk meer voedsel dan welk ander lichaamsweefsel dan ook. Maar helemaal zeker weten zullen we het nooit. De waaromvraag is het moeilijkst te beantwoorden.’

Verschillen tussen mensen en (mens)apen

Mensen en (mens)apen lijken qua menstruatiecyclus dus het meeste op elkaar. Al verschilt de cyclus in lengte. Bij mensvrouwen is deze gemiddeld 28 dagen en bij chimpanseevrouwen 37 dagen. Met lichaamsgrootte of -gewicht lijkt het in elk geval niets van doen te hebben. Gorillavrouwtjes, die tussen 70 en 110 kilo wegen, menstrueren in vergelijking met mensenvrouwen bescheiden. Gibbons, die tussen de 5 en 7 kilo zwaar worden, menstrueren heviger dan gorilla’s.

Wat ons van de apen onderscheidt is dat mensenvrouwen rond hun 51ste hun menopauze hebben. Chimpanseevrouwen – die gemiddeld 50 jaar worden en een cyclus hebben van 37 dagen – menstrueren en ovuleren tot hun dood en kunnen dus op hun 50ste nog zwanger raken. Nog een verschil: de billen van mensapen zwellen en slinken op het ritme van hun cyclus.

Waarom mensenvrouwen nog decennia lang doorleven als ze al onvruchtbaar zijn is niet helemaal duidelijk. Een van de hypotheses is dat grootouders in de mensenwereld een belangrijke rol spelen omdat baby’s zo lang afhankelijk blijven van hun verzorgers. En dat de extra ondersteuning die mensenkinderen daardoor krijgen wel eens de sleutel kan zijn voor het succes van onze soort.

Ook beestachtig interessant:
Steeds vaker ongesteld?
Loops, krols en tochtig
Hebben mannen ook een cyclus?

Illustratie: Shutterstock.

Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.