
De berichtgeving is je waarschijnlijk niet ontgaan: het pilgebruik daalt. Steeds meer jonge vrouwen (14%) kiezen een natuurlijke methode om zwangerschap te voorkomen, blijkt uit onderzoek van Rutgers. Scepsis is er ook. Want leidt die toegenomen populariteit – die al dan niet terecht wordt toegedicht aan influencers – nu wel of niet tot meer ongewenste zwangerschappen en abortussen? Hoe werkt het eigenlijk? Is deze methode wel geschikt voor iedereen? Daarom: dit is wat je moet weten over natuurlijke anticonceptie als je deze methode overweegt.
Is natuurlijke anticonceptie nieuw?
Nou, nee. Natuurlijk niet. Voor de uitvinding van hormonale anticonceptie (anticonceptiepil, hormoonspiraal, hormoonpleister, hormoonstaafje, hormoonring) waren alle vormen van anticonceptie in zekere zin ‘natuurlijk’. Al betekent natuurlijk niet per se beter of vriendelijker voor je lijf. Er zijn nogal wat horrormethoden bedacht om zwangerschap te voorkomen. Stichting Anticonceptie Nederland heeft daar een interessant artikel over gepubliceerd (lees en huiver).
De relatie tussen temperatuurschommelingen en het moment van ovulatie werd pas aan het begin van de vorige eeuw beschreven in het handboek over seksualiteit Het Volkomen Huwelijk van de Nederlandse arts Theodoor Hendrik van der Velde, uit 1926. Deze temperatuurmethode ging de geschiedenisboeken in als ‘periodieke onthouding’ ofwel de Knaus-Ogino-methode nadat de Oostenrijkse gynaecoloog Hermann Hubert Knaus en zijn Japanse collega Kyusaku Ogino hier bijna gelijktijdig onderzoek naar deden.
Waarom kiezen steeds meer vrouwen voor natuurlijke anticonceptie?
Van de Nederlandse vrouwen tussen de 18 en 29 jaar kiest 14% zoals gezegd voor een natuurlijke methode om zwangerschap te voorkomen, blijkt uit recent onderzoek van Rutgers. De meest genoemde reden hiervoor is het niet willen gebruiken van hormonen (62%). Ook het meer in contact willen zijn met het eigen lijf (41%) en angst voor gezondheidsschade door hormonen (35%) werden vaak genoemd.
Er wordt nogal gemopperd op hippe influencers die natuurlijke anticonceptie (tegen betaling) promoten. Het College ter beoordeling van geneesmiddelen en talloze anderen deskundigen waarschuwden voor het gebruik van een app. De avondshow van Arjen Lubach wijdde een item aan influencers die onveilige methoden zouden promoten en desinformatie zouden verspreiden. Positieve verhalen op sociale media (16%) worden inderdaad vaak genoemd als wordt gevraagd naar wie heeft geholpen bij de keuze. Maar de eigen partner (35%) en vrienden (22%) worden vaker genoemd.
Hoe werkt natuurlijke anticonceptie?
De basis van natuurlijke anticonceptie ligt in het begrijpen en doorgronden van de menstruatiecyclus, zodat je de vruchtbare dagen kunt herkennen. Eigenlijk gek dat we het menstruatiecyclus noemen. Ovulatiecyclus is een betere term. De hele cyclus draait immers om de voortplanting. De eisprong ofwel ovulatie is daarin het belangrijkste moment – de kans op conceptie ofwel een succesvolle bevruchting is dan tenslotte het hoogst. Ben je ‘anti’ conceptie dan is het slim om anticonceptie te gebruiken. Een voorbehoedmiddel dus.
Rond je ovulatie is de lichaamstemperatuur een fractie hoger door hormonale veranderingen. Het meten van de lichaamstemperatuur is dus een belangrijke tool. Naast de temperatuurmethode is er de kalendermethode: waarbij je de cyclus meerdere maanden bijhoudt om de vruchtbare dagen te bepalen. Het spreekt voor zich dat dit alleen kan als je in een ijzeren ritme menstrueert. Bij de meeste natuurlijke methoden worden de temperatuur- en de kalendermethode daarom gecombineerd – met een ouderwetse agenda of met een speciale cycluscomputer of app. Last, but not least geven ook veranderingen in het baarmoederslijmvlies (kleur, consistentie) informatie. Vlak voor de ovulatie heeft dit cervixslijm wel wat weg van rauw eiwit.
Welke vormen van natuurlijke anticonceptie worden het meest gebruikt?
De meeste vrouwen die hun vruchtbare dagen bijhouden doen dat volgens het Rutgers-onderzoek met een agenda (56%). Ook een app gebruiken (37%) of het zelf aanvoelen (24%) waren veelgenoemde antwoorden, vaak in combinatie met een andere manier om de vruchtbare dagen bij te houden. Goed om te weten: ‘app’ kan in het Rutgers-onderzoek refereren aan een gratis app op de mobiele telefoon (Clue, Flo) én aan een cycluscomputer (Daysy, LadyComp). Het gebruik van een app komt vaker voor onder de oudere groep tussen de 25- en 29-jarigen (52%) dan onder de jongere groep (23%), aldus Rutgers. Waarom dit zo is, blijft onvermeld. Het feit dat een cycluscomputer tussen de 299 en 499 euro kost, zou kunnen meespelen. Hoeveel vrouwen van boven de 29 jaar een vorm van natuurlijke anticonceptie gebruiken, is helaas niet onderzocht.
Wat doe je op de vruchtbare dagen als je ‘anti’ conceptie bent?
Het idee achter natuurlijke anticonceptie is natuurlijk dat je geen vaginale seks hebt op je vruchtbare dagen. De definitie van ‘vruchtbare dagen’ blijkt nogal rekbaar en varieert van een tot twee dagen tot meer dan zeven dagen. Tijd voor de hamvraag: wat doe je op die dagen? In het Rutgers-onderzoek werd gevraagd welke maatregelen vrouwen dan nemen. Bij vaginale seks zegt het overgrote deel een condoom te gebruiken (62%). Een kwart van de vrouwen heeft geen seks tijdens de vruchtbare dagen en 12% doet aan ‘terugtrekken’ om zwangerschap te voorkomen.
Over ongewenste zwangerschap gesproken…
Van de Nederlandse vrouwen tussen de 18 en 29 jaar die natuurlijke methoden gebruiken vindt 39% het (heel) vervelend als zij nu zwanger blijken te zijn. Dit percentage ligt hoger (54%) bij de groep die anticonceptie gebruikt (zowel hormonaal als niet-hormonaal). Er is een verschil te zien tussen de leeftijdsgroepen: van de jongere groep die een natuurlijke methode gebruikt vindt de helft het (heel) vervelend om nu zwanger te raken. De oudere groep die natuurlijke methoden gebruikt, vindt het minder erg om zwanger te raken, 28% vindt nu zwanger raken (heel) vervelend.
Dat het aantal abortussen stijgt, doordat meer vrouwen kiezen voor de zogenaamde Fertility Awareness Methoden (FAM)? Daarvoor is wetenschappelijk gezien geen keihard bewijs. Het ontbreekt aan data. daarbij is er een verschil tussen onbedoeld en ongewenst zwanger. Niet elke onbedoelde zwangerschap eindigt in een abortus. In het grootschalige onderzoek Seks onder je 25ste van Rutgers en Soa Aids Nederland in samenwerking met het RIVM, het CBS en GGD blijkt dat het aantal onbedoelde zwangerschappen nog altijd laag is (18 op de 1.000) en dat ook het aantal soa’s niet is toegenomen.
Is natuurlijke anticonceptie voor iedereen geschikt?
Nee. Met een uitroepteken ofwel period (de Engelse term voor uitroepteken). Natuurlijke methoden om conceptie te voorkomen vragen namelijk inspanning: je hebt er discipline voor nodig omdat je je temperatuur elke dag moet meten – op een vast tijdstip. Daarbij is het handig als je een beetje ‘aangeharkt’ leeft. Er zijn namelijk allerlei factoren die de voorspelbaarheid van de vruchtbare dagen kunnen verminderen. Stress, ziekte, vakanties, jetlag, een feestje hier en een festival daar: het zijn allemaal zaken die je menstruatie- sorry ovulatiecyclus beïnvloeden waardoor de uitkomst van het meten minder betrouwbaar wordt.
Is hormonale anticonceptie niet veel veiliger?
Sceptici wijzen erop dat de anticonceptiepil sowieso veiliger is en daarbij allerhande andere voordelen heeft. Zo zou het de kans op eierstok- en baarmoederkanker verlagen. Klopt, maar de kans op borstkanker of trombose kan juist hoger zijn. Een ander veelgenoemd voordeel is dat je er de menstruatiecyclus mee kunt ‘reguleren’. Het klopt dat de anticonceptiepil veelvuldig wordt voorgeschreven bij cyclusgerelateerde problemen. Als je de pil slikt, heb je geen menstruatiebloeding meer, maar een onttrekkingsbloeding. Daarbij kan de pil allerlei onbedoelde bijeffecten hebben als libidoverlies, depressieve gevoelens.
We gaan je hier daarom niet vermoeien met percentages die iets zeggen over veiligheid van de verschillende methoden. Dat heeft nog een reden: de veiligheid van welke methode dan ook staat en valt met de wijze van gebruik. Als je de pil wel eens vergeet, heeft dit invloed op de betrouwbaarheid. Zo is het ook met natuurlijke anticonceptiemethoden. Als je geen geregeld huisje-boompje-beestje bestaan hebt, is dit misschien niet de beste methode. Voordeel van de natuurlijke methode is weer dat je mét je menstruatiecyclus leert leven en je lijf goed leert kennen.
Elk nadeel heb z’n voordeel. Moraal van het anticonceptieverhaal: laat jezelf informeren door een professional. In de spreekkamer dus, niet op Instagram of TikTok. Period!
Aan het onderzoek van Rutgers deden 1.648 vrouwen van 18 tot en met 29 jaar mee, die in het afgelopen jaar penis-in-vagina seks hadden. De resultaten zijn representatief voor deze leeftijdsgroep. Het hele onderzoek vind je hier.
Meer lezen? Check deze boekentips:
Je brein aan de pil
De anticonceptiebijbel
Anticonceptie zonder hormonen
Foto: Shutterstock.
Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.