Ongesteld worden op je 11de of eerder is niets bijzonders meer. Het lijkt alsof de puberteit steeds eerder begint. Maar is dat ook echt zo?

In 1830 menstrueerden West-Europese meiden voor het eerst als ze ongeveer 17 jaar waren. Rond 1900 was dat met 14 tot 15 jaar. Vandaag de dag kijkt niemand er vreemd van op als de menarche zich al op 11-jarige leeftijd aandient. Wat betekent dat voor de toekomst? Moeten we 6-jarigen straks menstruatievoorlichting geven? Volgens TNO is de gemiddelde menarcheleeftijd in Nederland momenteel 13,05 jaar. In 1997 was dat nog 13,15 jaar en in 1955 was het 13,66 jaar. Een daling inderdaad, maar toch lijkt het erop dat de trend – steeds jonger ongesteld – tot stilstand is gekomen.

Verbeterde leefomstandigheden spelen een rol

Dat meiden eerder menstrueren, komt door de verbeterde leefomstandigheden, daar zijn wetenschappers het over eens. Een verband met voeding ligt voor de hand. Het lichaam heeft een vetpercentage van minimaal 16 procent en een gewicht van minimaal 45 kilo nodig. Meiden met anorexia nervosa menstrueren sowieso niet. Een verhoogde consumptie van eiwitten zou een rol kunnen spelen, denkt bijvoorbeeld kinderarts Hanneke Wennink, die promoveerde op onderzoek naar een te vroege puberteit.

Onderzoek van Liverpool John Moores University in Engeland (gepubliceerd in Public Health Nutrition), suggereerde al eens dat meisjes die veel vlees eten, vroeger ongesteld worden. Maar of er een oorzakelijk verband is – of bepaalde voedingsstoffen de puberteitsontwikkeling inderdaad versnellen – is niet onomstotelijk bewezen. Ook de aanname dat hormonen in vlees en chemische stoffen in het milieu (PCB’s) de puberteit zouden bespoedigen, staat niet vast. Datzelfde geldt voor invloedsfactoren als roken tijdens de zwangerschap, flessenvoeding of een laag geboortegewicht hebben.

Dikke meiden menstrueren eerder 

Wat wel vast staat: dikke meiden worden eerder ongesteld. En steeds meer kinderen hebben al op jonge leeftijd overgewicht of obesitas. Het percentage autochtone kinderen met overgewicht is gestegen tot 14,9 procent, weet TNO. Bij Turkse (31,7 procent) en Marokkaanse kinderen (29,1) stijgt het percentage nog sneller. Dat is ook de reden dat de menarcheleeftijd van Turkse en Marokkaanse meisjes in Nederland sneller daalt: in 1997 was het nog gemiddeld 12,8 en 12,9 jaar, momenteel is het 12,5 en 12,6 jaar. Een half jaar eerder dan autochtone pubers. Maar liefst 33 procent van de Turkse meisjes menstrueert al op de basisschool.

Kan het kwaad, zo’n vroege menarche? Meisjes die vroeg beginnen, lopen meer risico later borstkanker te krijgen. Voor elk jaar waarop de menarche eerder begint dan gemiddeld, neemt de kans met circa 5 procent toe, bleek uit een analyse van 117 studies die is gepubliceerd in The Lancet. Ook blijven meiden die vroeg beginnen wat kleiner. Na de eerste menstruatie groei je namelijk nog maximaal 10 centimeter.

Voorlichting als doekje na het bloeden

Verder lijkt er een verhoogde kans op psychische sociale problemen: wie sneller rijp wordt dan leeftijdsgenoten, voelt zich mogelijk sneller geïsoleerd en minder begrepen. Los van de praktische kwesties waar prille pubers tegenaan lopen, zoals het ontbreken van afvalbakjes op de basisschooltoiletten, en voorlichting die als doekje na het bloeden komt. Wat heb je aan menstruatieles op de middelbare school als je op de basisschool al met de kwestie moet dealen?

Maar wie een doemscenario ziet van peuters die met maandverband leuren, kan met een gerust hart achterover leunen. Het lijkt erop dat de trend – steeds jonger ongesteld – tot stilstand is gekomen. Alles tussen de 11 en 15 jaar wordt momenteel beschouwd als normaal. Als een te vroege of voortijdige puberteit (pubertas praecox) wordt nu gezien: borstontwikkeling voor de 8ste verjaardag en menstrueren voor de 10de verjaardag. Veel jonger komt helaas ook voor: er zijn gevallen bekend van meisjes van 2 of 3 jaar met volledig ontwikkelde geslachtsorganen en een menstruatiecyclus.

Foto: Shutterstock

Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.

Lees ook:
Steeds vaker ongesteld: waarom?
Je cyclus beïnvloedt je… slaap 
Niet meer ongesteld
Te weinig: kan dat ook?
En toen ging het mis