Nu en dan richt Period! Magazine de spaarlamp op ‘milieubewust menstrueren.’ Je weet wel: hoeveel tampons en pads gooi je weg in je leven (Wat? Zoveel?). Waar worden deze producten van gemaakt? (Echt? Jeetje zeg). Waarom zit er eigenlijk geen bijsluiter bij? (Oh?). Zijn er gezondere en/of groenere alternatieven?
Interessante vragen voor wie zijn/haar voetafdruk op de aardbol wil verkleinen of domweg minder euro’s wil uitgeven. Zo’n 40 jaar van je leven menstrueren, omgerekend 6,8 jaar aan één stuk, kan aardig in de papieren lopen. Toch kon de hele kwestie lange tijd rekenen op verveelde blikken en veel gegeeuw. Zo’n 13.000 wegwerpproducten per vrouwenleven die in de afvalbak belanden? Boeiend (niet). Of: al dat gemenstrueer is al zo vervelend. Moet ik me nu ook al schuldig voelen over de impact op het milieu? Nee. Ja. Kies zelf. Maar denk er even over na.
Wat zegt de verpakking?
Neem bijvoorbeeld tampons. Meestal bestaan ze uit viscose en/of katoen (voor de absorberende kern) met daaroverheen een laagje plastic, namelijk PE (polyethyleen) en/of PP (polypropyleen). Soms is ook parfum toegevoegd. Het touwtje is meestal van katoen of viscose. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat in tampons resten van pesticiden (die bij de katoenteelt worden gebruikt), weekmakers (om plastic soepel te maken), dioxines en bestrijdingsmiddelen (wanneer voor het bleken van katoen en viscose chloor gebruikt is) gemeten zijn. Geen zorgen, meent de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), de gemeten hoeveelheden zijn zo klein dat deze schadelijke stoffen geen gevaar vormen voor onze gezondheid. Ook onderzoeken door overheidsinstanties in Frankrijk, België, Zweden, Zwitserland en Denemarken concluderen dat het wel goed zit met de chemische veiligheid van tampons in de Europese Unie. Een verplichte ingrediëntenlijst ontbreekt echter nog altijd… Waarom?
Als het om kritisch menstruatiemanagement gaat, loopt Nederland niet bepaald voorop. Sommige andere landen zijn kritischer. In bijvoorbeeld de Verenigde Staten is al jarenlang felle kritiek op het feit dat fabrikanten van menstruatieproducten geen bijsluiter of ingrediëntenlijst hoeven mee te leveren. Sinds een wetswijziging in 1976 worden menstruatieproducten door de Amerikaanse Food and Drug Association (FDA) – de grootste geneesmiddelenautoriteit ter wereld – namelijk als ‘medisch’ in plaats van ‘cosmetisch’ geclassificeerd. Vrij vertaald betekent dit dat de exacte samenstelling een goed bewaard geheim mag blijven. Dat wil zeggen: in 2019 passeerde in de staat New York een wetsvoorstel de senaat dat fabrikanten van menstruatieproducten verplicht de ingrediënten voortaan op de verpakking te vermelden. Nu de andere 49 staten nog.
In Thailand werd eind juni 2021 een wetswijziging doorgevoerd die menstruatieproducten voortaan als cosmetisch in plaats van als medisch classificeert om zo de beruchte tamponbelasting te omzeilen. Deze maatregel heeft als bijeffect dat menstruatieproducten aan strengere kwaliteits- en veiligheidseisen moeten voldoen.
Dat op de verpakking zou moeten staan wat er in zit, is niet alleen zinnig voor je eigen gezondheid. Wegwerp menstruatieproducten zijn enorme milieuvervuilers. Maandverband bevat soms wel 90 procent plastic. En we gebruiken er zoals gezegd nogal wat van. Volgens cijfers van Zero Waste Europe werden in 2017 in de EU meer dan 49 miljard menstruatieproducten gebruikt; samen goed voor 590.000 ton afval. Niet gek dus dat er wereldwijd een #plasticfreeperiod beweging op is gang gekomen die fabrikanten en de politiek dwingt om stelling te nemen. Soms met een onbedoelde bijvangst. Zo is het in de EU sinds juli verplicht om op de verpakking van menstruatieproducten voor eenmalig gebruik te vermelden dat er plastic in zit. Dit tot afgrijzen van het groeiende leger plasticvrije menstruatiemerken. De verplichting geldt namelijk ook als het product helemaal geen plastic uit olie, maar volledig composteerbaar bioplastic bevat. Je leest dit goed. Onderstaand logo helpt je dus niet veel verder als je plasticvrij wilt menstrueren.
Het Plastic in Product-vignet is dus verplicht. Verder zijn fabrikanten van menstruatieproducten vooralsnog alleen verplicht om het risico op Toxic Shock Syndrome (TSS: de gevreesde ‘tamponziekte’) en de absorptiegraad op de verpakking te vermelden; deze wordt met druppels aangegeven. Hoe meer druppels er op de verpakking staan, hoe meer bloed het product kan absorberen. Uit een door Period! Magazine gehouden quiz, bleek al eens dat het druppelsysteem onbedoeld voor verwarring zorgt. Op de vraag of je je minder vaak hoeft te verschonen als je een product kiest met een hogere absorptiegraad, antwoordde maar liefst één derde van de deelnemers met ‘ja.’ Hartstikke fout natuurlijk. Maandverband en tampons wissel je niet alleen bij doorlekgevaar. Al helemaal niet omdat je dan minder producten gebruikt, wat beter zou zijn voor het milieu (sic).
Logisch biologisch
Groen menstrueren – voor het milieu en/of voor de eigen gezondheid – is en vogue. Het postvak-in van Period! Magazine stroomt over van de verzoeken uit alle delen van de wereld, om aandacht te besteden aan nieuwe, hippe en duurzame menstruatieproducten. Veel van die initiatieven sterven trouwens al in de crowdfundingfase een vroege dood of worden – als ze mazzel hebben – opgekocht door de gevestigde merken. Die zich overigens ook en masse op ‘groen menstrueren’ storten. Nadat blauw decennia lang de kleurkeuze voor commercials was. Maar dat is weer een heel ander verhaal.
Groen menstrueren doe je door te kiezen voor tampons of maandverband van biologisch gecertificeerd katoen of voor herbruikbare producten als menstruatiecups, menstruatieslips en/of wasbaar maandverband of bijvoorbeeld voor wasbare (zee)sponsjes. Maar hoe hip is deze hype nu eigenlijk? Het antwoord valt een beetje tegen. De biologische katoenen maandverbandjes en tampons die nu als baanbrekend en vernieuwend worden gelanceerd, zijn al 30 jaar te koop. Alleen moest je er voor naar de geitenwollensokkenwinkel. De meeste menstrueerders deden dat pas als er geen andere keuze was. Omdat ze jeuk en uitslag kregen van reguliere producten of omdat overstappen door de gynaecoloog werd geadviseerd, bijvoorbeeld omdat zij het Humaan Papillomavirus (HPV) dragen dat baarmoederkanker veroorzaakt. Een verband tussen reguliere producten en gynaecologische kanker is overigens in geen enkele epidemiologische studie aangetoond. Een studie uit 2021 naar de link tussen reguliere menstruatieproducten en vluchtige organische stoffen (VOS, chemische stoffen die bij langdurige blootstelling gezondheidsklachten kunnen veroorzaken) laat zien dat het gebruik van deze producten wellicht bijdraagt aan de concentratie VOS in het lichaam. Om dit verband te bewijzen, is echter meer onderzoek nodig.
Met dank aan 16 rechtszaken
Wél nieuw is dat deze producten tegenwoordig gewoon in de supermarkt staan. Een trendbreuk, want de strekkende meters daar werden tot voor kort in beslag genomen door het handjevol bedrijven dat de westerse menstruatiemarkt al decennia lang domineert. Multinationals die niet blij waren als er aan hun stoelpoten werd gezaagd. Dat ondervond bijvoorbeeld de Britse milieuactiviste Susie Hewson die in 1989 het eerste ecologische maandverbandmerk ter wereld lanceerde: Natracare. Haar vaste voornemen een gif- en dierproefvrij alternatief voor reguliere menstruatieproducten te maken dat vrij is van plastics, kwam deze eminence grise van de biologische menstruatieproducten duur te staan. Naar eigen zeggen zijn er 16 rechtszaken tegen haar aangespannen. Ze won ze één voor één en effende zo het pad voor andere spelers op de miljoenenmarkt.
Maandverband en tampons van biologisch gecertificeerd katoen, die biologisch afbreekbaar zijn doordat de antidoorleklaag bijvoorbeeld is vervaardigd uit maïs in plaats van uit plastics, zijn alvast een ferme stap in de duurzame richting. Met name de plastics zijn milieutechnisch zoals gezegd een groot probleem. Zie de plastic soep die in onze oceanen drijft. Ze hebben helaas ook een nadeeltje. Biologische producten ogen over het algemeen net even minder friswit dan je gewend bent, de plakstrip plakt net even minder goed en het absorptievermogen is net even minder hoog. Het logische gevolg van het feit dat ze biologisch zijn, zoals ook de appels in de eco-winkel er minder ‘gezond’ uitzien omdat ze plekjes en deukjes hebben. Voor maandverband met ‘geurprotectie’ of voor superplus absorberende tampons zijn in principe kunstmatige toevoegingen nodig. Denk aan rayon (viscose). Hoe meer rayon, hoe beter het absorptievermogen.
Nieuw! Uit 1937…
Het tweede nadeel van wegwerp menstruatieproducten zal duidelijk zijn: je gooit ze weg. Daarmee vergroot je hoe dan ook je ecologische voetafdruk weer; tenslotte heb je steeds weer nieuwe producten nodig en die moeten worden geproduceerd én gedistribueerd. Kiezen voor een product dat je kunt hergebruiken, lijkt dus nog een stukje duurzamer en groener. Denk aan een menstruatiecup. Ook al een allesbehalve nieuwe vinding. Er werd al in 1937 patent op aangevraagd. Menstruatiecups worden al meer dan 30 jaar in Nederland verkocht. Het handjevol Nederlandse leveranciers dat al een paar jaar aan de weg timmert om cups bij een breder publiek onder de aandacht te brengen en zo ijvert voor een wereldwijde #menstruatietransitie krijgt meer en meer concurrentie.
Voordeel van een cup is dat je er maar eentje nodig hebt en dat deze tot wel 15 jaar meegaat als je er goed voor zorgt. Aandachtspunten zijn er ook: cups spoel je tussentijds om met water. Dat kan koud water zijn, maar veel mensen kiezen voor warm water in de overtuiging dat dit ‘schoner’ is. Lang spoelen onder warm stromend water is ook belastend voor het milieu. Wasbaar maandverband zou daarom – in theorie – een nog groenere keuze kunnen zijn. Dat week je voor in koud water en was je met de normale was mee in de superplus energiezuinige wasmachine. Een goede berekening maken is letterlijk hogere wiskunde omdat er zoveel variabelen zijn.
Woud der keurmerken
De menstruatiemarkt wordt momenteel overspoeld door nieuwe merken en producten. Het is lang niet altijd duidelijk aan welke kwaliteitseisen deze voldoen of van welke materialen deze zijn gemaakt. De aanbeveling ‘gecertificeerd als medisch hulpmiddel’ is natuurlijk een aanbeveling, maar betekent tegelijk – oh ironie – dat de bijsluiter mag ontbreken.
Goed letten op de keurmerken dus maar? Ja. Nee. Lastig. Het woud der keurmerken is er een waarin je makkelijk verdwaalt. Wat ook niet helpt, is dat deze van land tot land kunnen verschillen. We gaan hier dus geen sluitend overzicht van aan te bevelen keurmerken geven, maar geven wel een advies: wees kritisch. Een afbeelding van een kamillebloem of katoenplant op de verpakking is geen graadmeter. Check de verpakking en de website van de fabrikant/leverancier. Waar zijn het product zelf, maar ook de wikkel en/of de verpakking van gemaakt? En voor wie ook oog heeft voor de ander: onder welke (werk)omstandigheden zijn de grondstoffen geoogst, gedolven en gekapt en is het product geproduceerd? Is het product op dieren getest?
Ook niet onbelangrijk: is dit product deze prijs echt waard? Het televisieprogramma Keuringsdienst van Waarde wist een deelnemer van een driejaarlijkse maandverbandconferentie in Genève een paar jaar terug te ontlokken dat de kostprijs van een maandverbandje tussen de 0,6 en 0,06 eurocent ligt. ‘De rest is marketing’. Bij groene menstruatieproducten gaat die vlieger net zo goed op. Je koopt nog steeds een verhaal. Alleen is het een beter verhaal. Als het goed is. Nu nog een betrouwbare bijsluiter.
LAATSTE UPDATE: 22 SEPTEMBER 2021
Lees ook:
Menstruatieles van de fabrikant?
Hebben menstruatieproducten een houdbaarheidsdatum?
10 rare tamponpatenten
Foto opening: Shutterstock.
Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.
