– Door Yayeri van Baarsen –

Wat je menstruatiecyclus te maken heeft met je brein? Meer dan je wellicht denkt: ook je hersenen worden immers aangestuurd door hormonen. Veranderingen tijdens je cyclus zijn zelfs zichtbaar op MRI-scans. Dit is hoe je hormooncyclus invloed heeft op je brein.

Scan je brein

Zoals wel meer medisch onderzoek, is ook hersenonderzoek de afgelopen decennia voornamelijk op mannen uitgevoerd. Handig, want mannen hebben geen ‘lastige dingen’ zoals een menstruatiecyclus of zwangerschap die onderzoeksresultaten kunnen beïnvloeden. Maar ja, daar zit ‘t ‘m nu juist: die schommelende geslachtshormonen die vrouwen tijdens hun cyclus ervaren, hebben wel degelijk invloed op je brein. Hormoonschommelingen tijdens de menstruatiecyclus kunnen leiden tot vervormingen in de hersengebieden die betrokken zijn bij overdracht van informatie, geheugen, gedrag en – dit zal vast niet als een verrassing komen – emoties.

Het mannenlijf als de standaard in de medische wereld; onderzoeker Carina Heller had er genoeg van. Heller besloot zichzelf als proefpersoon te nemen en liet haar eigen brein scannen. Maar liefst 75 keer. Dit deed ze in drie verschillende periodes van vijf weken: met een natuurlijke menstruatiecyclus, terwijl ze aan de anticonceptiepil was, en drie maanden nadat ze van de pil af was. Het doel van haar studie (gepubliceerd in 2024) was te onderzoeken hoe de anticonceptiepil het brein beïnvloedt. Echter, uit de scans van haar hoofd in de eerste periode (dus toen ze een natuurlijke cyclus had) bleek dat niet alleen haar hormoonlevels veranderden tijdens haar cyclus, maar ook de grootte van haar hippocampus (een hersengebied dat essentieel is voor het geheugen, het opslaan van informatie en herinneringen, en ruimtelijke oriëntatie).

Hersenstudies

Heller’s onderzoek is één van de weinige op dit gebied, maar niet de enige. Ander onderzoek uit 2023, bij 27 vrouwen met een natuurlijke cyclus, toonde reeds aan dat het volume van de mediale temporaalkwab (een deel van de hersenen dat onder andere de hippocampus bevat) verandert gedurende de menstruatiecyclus. De hippocampus wordt groter wanneer de hoeveelheid oestrogeen toeneemt en de hoeveelheid progesteron afneemt. Research uit 2020, waarbij een onderzoekster met een natuurlijke menstruatiecyclus een maand lang iedere dag haar brein liet scannen (net als Heller), liet ook al zien dat de hippocampus verandert onder invloed van cyclusgerelateerde hormoonschommelingen.

De hippocampus is niet het enige stukje hersenen dat beïnvloed wordt door je hormonen. Een studie met 30 deelneemsters door onderzoekers van de Universiteit van Californië (VS) toonde in 2023 aan dat de tijdens de cyclus schommelende hormoonspiegels leiden tot veranderingen in je grey matter (de grijze stof, die informatie verwerkt), white matter (de witte stof, die informatie doorgeeft naar de zenuwcellen) en het hersenvocht (dat de hersenen tegen schokken beschermt). De vrouwen in deze studie kregen MRI-scans tijdens hun menstruatie, ovulatie en tijdens de luteale fase. Daarnaast werden hun precieze hormoonspiegels gemeten. De resultaten: voor de eisprong, wanneer het follikel stimulerend hormoon (FSH) toeneemt, is er een dikkere grijze stof. Net voor de eisprong neemt het volume van de witte stof toe. En na de eisprong, wanneer progesteronlevels stijgen, neemt de hoeveelheid hersenvocht af.

De laatste tijd is er meer aandacht voor vrouwengezondheid. En wordt dus ook meer onderzoek gedaan naar de link tussen de menstruatiecyclus en allerhande aandoeningen. Vier recente voorbeelden die betrekking hebben op het brein.

1. PMS

Geïrriteerd raken door typende collega’s en je partner afsnauwen omdat hij de vaatwasser verkeerd heeft ingeruimd. Eén op de drie vrouwen heeft last van PMS, wat zich met name uit in concentratieproblemen en stemmingswisselingen. Waardoor dit precies komt, blijft nu nog gissen, maar gedacht wordt aan de wisselwerking tussen de schommelende geslachtshormonen en neurotransmitters in de hersenen.

‘Je hormonen spelen met je hersenen,’ zegt neurowetenschapper Patricia Clement van de Universiteit Gent (België) in de LinkedIn-bijdrage ‘Het mysterie van de maandstonden en het vrouwelijke brein’ in juli 2025. Clement wil dit mysterie oplossen met behulp van MRI-scans. Ze gaat op verschillende momenten van de cyclus bij vrouwen kijken naar zowel de structuur van de hersenen, als hoe goed verschillende hersengebieden werken en met elkaar communiceren. Hierdoor hoopt zij verbanden te kunnen leggen tussen hormonale schommelingen, hersenveranderingen en PMS-klachten. De Universiteit van Gent doet nog meer onderzoek naar de precieze oorzaak van PMS-symptomen. Wil je meewerken aan deze PMS-research door een vragenlijst in te vullen? Dat kan hier.

In 2011 was er ook al aandacht voor PMS-verschijnselen en het brein. Psycholoog en hersenwetenschapper Lindsey Ossewaarde stelde door fMRI-onderzoek vast dat premenstruele gevoeligheid voor stress in de hersenen zichtbaar is. Dit deed ze door vrouwen op verschillende momenten in hun cyclus naar enge filmpjes te laten kijken, te meten hoe zij reageren op emotionele prikkels, en naar hun hersenactiviteit te kijken.

2. Ziekte van Parkinson

Het onderzoek ‘Vrouw en Parkinson’ uit 2024 van dr. Annelien Oosterbaan toonde de impact van hormonale schommelingen bij vrouwen met de Ziekte van Parkinson (een hersenaandoening waarbij zenuwcellen in de hersenen geleidelijk afsterven) aan. Bijna twee derde van de 110 deelneemsters meldde dat de klachten negatief beïnvloed werden door de menstruatiecyclus. Een paar dagen voor de menstruatie werden de klachten erger en werkten de medicijnen minder goed. Van de vrouwen in de overgang meldde ook een meerderheid een verslechtering van de situatie.

3. ADHD

Ook ADHD-klachten worden versterkt door de overgang, en hangen dus samen met hormonale schommelingen. ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) is een ontwikkelingsstoornis die zich kenmerkt door aandachtsproblemen, hyperactiviteit en impulsiviteit. Soms wordt de diagnose ADHD pas in de overgang gesteld omdat de klachten dan pas hevig genoeg tot uiting komen. Tot eind januari 2026 loopt er een studie  naar de relatie tussen de menstruatiecyclus en ADHD- en mentale gezondheidssymptomen bij vrouwen met ADHD. De hypothese: dat problemen hoger zijn in de week voor de menstruatie. Onderzoek uit 2024 liet ook al zien dat ADHD-klachten verergeren tijdens de luteale fase, vlak voor het begin van de menstruatie, en dat dit te wijten is aan de hormoonfluctuaties.

4. PMDD

PMDD – niet te verwarren met PMS of PME – staat voor premenstruele dysforische stoornis (in het Engels PreMenstrual Dysphoric Disorder). Het is een neuro-endocriene aandoening waarbij je iedere maand in de luteale fase (de tweede helft van je cyclus) last hebt van hevige negatieve psychische symptomen. Hoe PMDD precies ontstaat is onbekend, maar duidelijk is dat er een link is met de menstruatiecyclus. Het is een abnormale hersenreactie op de normale hormoonschommelingen tijdens de cyclus.

Onderzoek laat zien dat er verschillen zijn tussen de hersenen van vrouwen met PMDD en die van vrouwen die geen last hebben van deze stoornis. Zo hebben vrouwen met PMDD onder andere een groter volume grijze stof en een overmatig actieve amygdala. De amygdala is een hersengebied dat betrokken is bij emotionele reacties en de verwerking van angst en stress. Om tot een nauwkeurig beeld van het ontstaan – en natuurlijk de behandeling – van PMDD te komen, is vervolgonderzoek nodig.

Meer lezen over het brein?
Op Bol.com shop je super interessante boeken. We selecteerden er alvast drie. Kijk voor het uitgebreide overzicht hier.

Foto’s: Shutterstock

Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.

Lees ook:
Je cyclus beïnvloedt je… aantrekkelijkheid
Je cyclus beïnvloedt je… strijdlust
Bloody belangrijk: menstruatie onderzoek
Je cyclus beïnvloedt je… schoolprestaties