Vrijheid is het Nederlandse thema van Internationale Vrouwendag op zondag 8 maart. Die vrijheid is lang niet vanzelfsprekend. De strijd voor zelfbeschikking, individuele rechten en vrijheid is nog lang niet gestreden. Dat vrouwen een kunstje kunnen dat mannen niet onder de knie gaan krijgen – kinderen baren en menstrueren – heeft hen meer nadelen dan voordelen opgeleverd als je de geschiedenis bekijkt. Op veel plekken in de wereld is juist die menstruatie aanleiding om de vrijheid van meisjes en vrouwen in te perken. Vrijheid is het recht om je menstruatie op een waardige manier te managen. Tijd dus voor een speciale verkiezing: welke vrouw heeft hier een bijdrage aan geleverd en verdient een plek in de Menstrual Hall of Fame?
Eerlijk is eerlijk. Sinds de allereerste editie van Internationale Vrouwendag in 1911 (in Nederland sinds 1912) is de nodige vooruitgang geboekt. Met name in de Westerse wereld. Nederlandse vrouwen hebben stemrecht (sinds 1919). Ze kunnen topfuncties bekleden en bijvoorbeeld rechter worden (sinds 1947). Tot dan oordeelde de Hoge Raad nog dat vrouwen door menstruaties en zwangerschappen niet over een onbevangen en onpartijdig oordeel zouden beschikken. Sinds de anticonceptiepil zijn entree maakte, kunnen vrouwen zelf beslissen of ze zwanger willen worden – en of ze wel of niet willen menstrueren, want met hormonale anticonceptie kun je dat maandelijkse feestje immers overslaan. Emancipatietechnisch a giant leap for womankind.
We zijn er nog lang niet. Op veel plekken van de wereld word je liever niet geboren als vrouw. Al was het maar vanwege de duizenden jaren oude menstruatiemythes die de gelijke kansen op het gebied van onderwijs, gezondheid en werk flink bemoeilijken. Inhakend op recente berichten in de media: in Ghana missen meiden jaarlijks zo’n 30 dagen school omdat ‘de riviergod’ liever niet heeft dat ze de rivier oversteken als ze menstrueren. En zo zijn er legio voorbeelden. In legio landen. Gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen is het vijfde doel van de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties. In 2030 moeten vrouwen en mannen overal in de wereld gelijke rechten hebben. Dat gaat nog een uitdaging worden.
Wie verdient een plek in de Menstrual Hall of Fame?
Menstruatie heeft meer met emancipatie te maken dan op het eerste gezicht misschien lijkt. Daarom viert Period! deze Internationale Vrouwendag met een speciale verkiezing. Welke vrouw – vandaag doen we natuurlijk wél aan genderdiscriminatie – verdient een plek in de Menstrual Hall of Fame? Wie stak haar nek uit om het verschil te maken? We geven een voorzetje en zetten vier boegbeelden op een rij die hun steentje hebben bijgedragen aan de menstruatie-emancipatie. Ieder op haar eigen manier. Met als bonus een lege vijfde plek om zelf in te vullen. Breng je stem uit!
1. Gloria Steinem: vloeken in de kerk
Vrouwen kunnen alles wat een man kan, terwijl ze erbij bloeden. Fantastische slogan. Ware het niet dat de hormoonhuishoudingen van mannen en vrouwen volledig van elkaar verschillen. Dat heeft zijn weerslag op gezondheid en op maatschappelijke posities. Dat je de #gendergelijkheid discussie helpt door biologische verschillen te erkennen in plaats van te ontkennen, is een inzicht dat gelukkig steeds meer draagvlak krijgt.
Met stip op één staat daarom de Amerikaanse feministe Gloria Steinem. In een tijd dat biologische verschillen benadrukken hetzelfde was als keihard vloeken in de kerk, publiceerde ze het tegelijk hilarische als briljante essay If men could menstruate (1978). Want inderdaad, hoe zou de wereld er uitzien als mannen als bij toverslag konden menstrueren en vrouwen niet? Menstruatie zou een masculien en benijdenswaardig gebeuren worden, betoogde Steinem. Mannen zouden opscheppen over hoe lang en hoe veel (‘yeah man, I’m on the rag!’). Jongens zouden uitzien naar dat ultieme begin van het mannendom; een dag die gemarkeerd zou worden met feesten en cadeaus. Wetenschappelijk onderzoek zou veel meer gericht zijn op zaken als menstruatiepijn.
Veertig jaar na publicatie van het essay is genderspecifieke benadering in de gezondheidszorg nog altijd geen vanzelfsprekendheid en is het mannenlichaam in wetenschappelijk onderzoek nog te vaak de standaard. Met onnodige gezondheidsrisico’s voor vrouwen tot gevolg.
2. Lydia Pinkham: marketeer met een visie
‘Een medicijn voor vrouwen. Uitgevonden door een vrouw. Gefabriceerd door een vrouw. Want alleen een vrouw kan de kwalen van een vrouw begrijpen.’ Die slogan legde de Amerikaanse Lydia Estes Pinkham (1819-1883) geen windeieren. Haar ‘kruidentonic voor vrouwen’ – tegen menstruatiepijn, vaginale afscheiding en onregelmatige menstruaties – werd een megasucces. Ze was dan ook een bevlogen marketeer die inzag dat de halve wereldbevolking haar potentiële klantenkring was. Precies dat is de reden dat we haar selecteren. Een stevige hoeveelheid alcohol bleek trouwens het geheime wapen van haar tonic. Maakt niet uit, opiaten en alcohol als medicijn inzetten was in die dagen volkomen normaal. In een tijd waarin vrijwel geen vrouw haar ‘vrouwelijke problemen’ met een arts durfde te bespreken, werd ze als de ‘redder van haar sekse’ gezien. Lydia Pinkham’s Vegetable Compound is nog steeds te koop, al is de claim bescheidener: ´it will make you feel better during menstruation and menopause.’
Goedaardige gynaecologische klachten zijn het ondergeschoven kindje van de medische wetenschap en de farmaceutische industrie. Daarom is de anticonceptiepil nog altijd hét antwoord op zo’n beetje elke denkbare menstruatiekwaal. Dat heeft natuurlijk ook met de houding van vrouwen zelf te maken die met klachten doorlopen en die de boodschap ‘hoort er nu een maal bij’ van generatie op generatie door geven.
3. Clelia Duel Mosher: gynaecoloog avant la lettre
Hier zou natuurlijk Aletta Jacobs (1854-1929) kunnen staan; voorvechter van het vrouwenstemrecht en de eerste vrouwelijke arts van Nederland. Maar we kiezen de Amerikaanse gynaecoloog avant la lettre Clelia Duel Mosher (1863-1940). Voor haar menstruatieonderzoek (Women’s Physical Freedom, 1923) verzamelde ze de gegevens van 2.000 vrouwen en 12.000 cycli. Ook bracht ze het seksleven van 45 Victoriaanse vrouwen in kaart (The Mosher Survy: Sexual attitudes of 45 Victorian women, 1930).
Met haar onderzoeken toonde ze onder meer aan dat de appelflauwtes waaraan vrouwen in het Victoriaanse tijdperk vaak leden, niet werden veroorzaakt door de menstruatiecyclus, maar door het modebeeld. Door de tot minder dan vijftig centimeter omtrek ingesnoerde wespentailles dus, waaraan rokken van een paar kilo hingen. Ook wist ze de wijdverbreide opvatting te ontkrachten dat mannen lichamelijk gezien superieur zijn aan vrouwen. Als vrouwen de door haar ontwikkelde bewegingstherapie volgden, hadden ze al snel net zo veel uithoudingsvermogen.
Vrouwengeneeskunde is – zoals alle andere wetenschappelijke disciplines – altijd vooral een mannenzaak geweest. Pas in 2015 kreeg Nederland de eerste vrouwelijke hoogleraar gynaecologie: Marlies Bongers. Het afgelopen jaar zijn in Nederland 100 vrouwelijke hoogleraren benoemd, berichtte de Volkskrant. Toch is ons land nog altijd hekkensluiter als het gaat om het aandeel vrouwelijke wetenschappers op universiteiten.
4. Susie Hewson: founder van het #duurzaammenstrueren
Dierenhuid, gedroogd gras, veenmos, papyrus, zeesponsjes: als het aankomt op menstruatiemanagement, zijn vrouwen altijd behoorlijk inventief geweest. Het waren Franse legerverpleegsters die aan de wieg stonden van de wegwerpproducten. Maar het waren mannen die er patent op aanvroegen en die producten in de markt zetten. Kortom, die de basis legden voor een miljardenindustrie (42.7 miljard dollar in 2022, is de schatting).
Noemenswaard is daarom Gertrude Tendrich. Zij kocht voor 32.000 dollar (tegenwoordig zo’n 500.000 euro) een tamponpatent uit 1933 over en begon een bescheiden bedrijfje onder de naam Tampax . Dan is er nog de Amerikaanse actrice Leona W. Chalmers, auteur van The Intimate Side of a Woman’s Life (over vaginale hygiëne). Zij vroeg in 1937 patent aan voor een rubberen menstruatiecup. Er zijn oudere patenten bekend, al uit 1867, maar daarvan is niet zeker of ze in productie zijn genomen. Tachtig jaar later zijn de cupjes dan toch nog een hype.
Een kandidaat is ook de Britse milieuactiviste Susie Hewson die in 1989 het eerste ecologische maandverband- en tamponmerk ter wereld lanceerde: Natracare. Haar vaste voornemen een gif- en dierproefvrij alternatief voor reguliere menstruatieproducten te maken dat vrij is van plastics, kwam deze godmother van de biologische menstruatieproducten duur te staan. Rechtszaak na rechtszaak werd tegen haar aangespannen. Ze won ze één voor één en effende zo het pad voor andere spelers op een markt die decennia lang door een paar multinationals werd gedomineerd.
Het handjevol ‘Susie Hewsons’ dat duurzaam menstrueren op de kaart probeerde te zetten – bijvoorbeeld middels de hashtag #menstruatietransitie – heeft concurrentie gekregen. Tientallen, hippe biologische tampon- en maandverbandmerken zagen de afgelopen vijf jaar het licht. Opgericht door vrouwelijke ondernemers die zich bijna zonder uitzondering als sociaal ondernemer presenteren. ‘Het taboe helpen doorbreken uit altruïstische overwegingen is inmiddels het nieuwe maandverbandmarketingcliché. Dat past natuurlijk bij de tijdgeest. Maar misschien heeft het ook iets van doen met hormonen. Voor erkennen dat je gewoon een hele grote punt van die miljardentaart wilt – en een toppositie in je eigen multinational – is blijkbaar een dosis testosteron vereist.
5. ???
Welke vrouw verdient volgens jou een plek in de Menstrual Hall of Fame? Wie stak haar nek uit om een verschil te maken? Breng je stem uit via redactie<@>period.nl, het contactformulier of via Facebook of Twitter. We zijn bloody benieuwd!
Een overzicht van alle activiteiten rond Internationale Vrouwendag in Nederland vind je hier.
Meer over het thema menstruatie = emancipatie:
De missing link tussen menstruatie en emancipatie
Nu ook in Nederland: menstruatiearmoede
Menstrual Hygiene Day
Illustratie: Shutterstock
Period! is een onafhankelijk, online magazine over de menstruatiecyclus. De informatie op Period! vervangt geen medisch consult. Raadpleeg bij medische klachten altijd een arts. In redactionele artikelen kom je soms affiliatielinks tegen. Gesponsorde samenwerkingen vind je in de categorie Spotlight. Heb je vragen? Kijk dan even op onze contactpagina.
